Ο ψηφιακός εθισμός, ιδιαίτερα των παιδιών και των εφήβων, αποτελεί σήμερα «πανδημία» με σοβαρές συνέπειες στην ψυχική υγεία, τη μαθησιακή ικανότητα και τις κοινωνικές δεξιότητες των νέων. Η κατάχρηση των smartphones και των κοινωνικών δικτύων, όπως επισημαίνει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, δεν διαφέρει ουσιαστικά από άλλες μορφές εξάρτησης, επηρεάζοντας τη λειτουργία του εγκεφάλου και οδηγώντας σε συμπτώματα παρόμοια με εκείνα του αλκοολισμού ή της τοξικομανίας.
Παιδιά και έφηβοι εκτίθενται καθημερινά σε βίαιο ή ακατάλληλο περιεχόμενο, ενώ χάνουν πολύτιμες ώρες δημιουργικού παιχνιδιού, φυσικής άσκησης και αλληλεπίδρασης με τους συνομηλίκους τους. Η υπερβολική χρήση οθονών οδηγεί όχι μόνο σε προβλήματα συγκέντρωσης, αλλά και σε αύξηση των περιστατικών κατάθλιψης και άγχους. Η κοινωνική απομόνωση και η ψυχολογική εξάντληση είναι, πλέον, φαινόμενα που συναντάμε συχνά ακόμη και σε παιδιά δημοτικού.
Η Ελληνική πολιτεία, με πρωτοβουλίες όπως η καμπάνια «Κινητό στην Τσάντα» και τη διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ανηλίκων, έχει ήδη κάνει σημαντικά βήματα. Ιδιαίτερη σημασία αποκτούν τα μέτρα που ανακοινώθηκαν από τον Πρωθυπουργό και τους συναρμόδιους υπουργούς στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων. Στις προτεραιότητες της κυβέρνησης έχει ενταχθεί η ψηφιακή διαπαιδαγώγηση των νέων και ο περιορισμός της ανεξέλεγκτης έκθεσης σε επιβλαβές περιεχόμενο στο διαδίκτυο – με στοχευμένες παρεμβάσεις στο σχολείο, στην οικογένεια και στους ψηφιακούς παρόχους. Η Εθνική Στρατηγική 2025–2030 έρχεται να ενοποιήσει διάσπαρτες δράσεις και να προωθήσει τον διαγενεακό ψηφιακό γραμματισμό, με γνώμονα την πρόληψη και όχι μόνο την καταστολή.
Ωστόσο, είναι φανερό ότι τα περιοριστικά μέτρα από μόνα τους δεν επαρκούν. Χρειαζόμαστε μια ολιστική προσέγγιση που να ενισχύει την πνευματική καλλιέργεια, την κριτική σκέψη και τη συγκέντρωση, ώστε να περιορίζεται δραστικά η χρήση οθονών.
Χώρες όπως η Σουηδία και η Γαλλία επανέρχονται στη χρήση του έντυπου βιβλίου στα σχολεία, βασιζόμενες σε έρευνες που αποδεικνύουν ότι η παραδοσιακή ανάγνωση από χαρτί βοηθά στην εμβάθυνση της γνώσης και στη βελτίωση της συγκέντρωσης. Αντίστοιχα, η Ισπανία και η Αυστραλία υιοθετούν τολμηρά μέτρα περιορισμού της ψηφιακής έκθεσης, αναγνωρίζοντας την ανάγκη να προστατευτούν οι νέοι από το υπερβολικό screen time και το τοξικό περιεχόμενο που διακινείται ελεύθερα στο διαδίκτυο.
Η Ελλάδα καλείται να κινηθεί με σύνεση και αποφασιστικότητα. Η ενίσχυση των σχολικών βιβλιοθηκών, η προώθηση του «πολλαπλού βιβλίου» και η ενσωμάτωση δημιουργικών, αναλογικών δραστηριοτήτων στην εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι επιστροφή στο παρελθόν. Είναι στρατηγικές επιλογές για ένα ισορροπημένο και ασφαλές μέλλον.
Παράλληλα, πρέπει να εφοδιαστούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί με εκπαιδευτικά εργαλεία και ψηφιακές εφαρμογές, που θα βοηθούν στον έλεγχο και την οριοθέτηση της χρήσης τεχνολογίας. Το Kids Wallet είναι μία σημαντική χείρα βοηθείας από την κυβέρνηση στους γονείς, ώστε να μπορούν να ελέγχουν εύκολα και άμεσα τα παιδιά τους στον ψηφιακό κόσμο. Ωστόσο, το κρίσιμο είναι να εμπεδώσουν τα ίδια τα παιδιά ότι η τεχνολογία είναι ένα εργαλείο, όχι ο κυρίαρχος του χρόνου και της προσοχής τους· ότι η πραγματική ζωή, οι σχέσεις, η μάθηση και η δημιουργία δεν βρίσκονται πίσω από μια οθόνη, αλλά έξω στον κόσμο, στην τάξη, στο βιβλίο, στην επαφή με τους άλλους.
Το διακύβευμα είναι ξεκάθαρο: οι γονείς να αναλάβουμε τις ευθύνες μας και δώσουμε στα παιδιά μας τα μέσα για να προχωρήσουν μπροστά, χωρίς να χάνουν τον εαυτό τους μέσα στην οθόνη. Προφανώς, καλούμαστε και οι μεγαλύτεροι να αναμετρηθούμε με το θηρίο του ψηφιακού εθισμού. Οφείλουμε, όμως, να επιμείνουμε γιατί: υπάρχει ζωή και χωρίς κινητό στο χέρι, με ένα βιβλίο που μπορεί να μας πάει πολύ πιο μακριά!
*Ο Δημήτρης Κούβελας είναι Βουλευτής Α’ Θεσσαλονίκης – Νέα Δημοκρατία, Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής
** Με πρωτοβουλία του Δημήτρη Κούβελα διεξάγεται την Παρασκευή 9 Μαΐου, στις 19:00, στο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης, η εκδήλωση «Ψηφιακός Εθισμός των Παιδιών: Ευθύνη όλων μας!», μια ανοιχτή συζήτηση με ειδικούς για την πανδημία της εποχής.
