«Η ελευθερία της έκφρασης είναι το απόλυτο δικαίωμα, δικαίωμα βαρέων βαρών».
Σταύρος Τσακυράκης
Το Σάββατο 10 Μαΐου 2025, στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, δεν ακούστηκε ούτε μία λέξη από εκείνες που προορίζονταν να ειπωθούν. Μια λογοτεχνική εκδήλωση με θέμα «Μεταβαλλόμενα τοπία της Εβραϊκής λογοτεχνίας», οργανωμένη από το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος και την Πρεσβεία του Ισραήλ, ματαιώθηκε κακήν κακώς έπειτα από οργανωμένη εισβολή ομάδας διαδηλωτών. Το περιεχόμενο της εκδήλωσης, προορισμένο να φωτίσει τη φωνή της ισραηλινής λογοτεχνίας – ενός πλούσιου, πολυφωνικού, συχνά αυτοκριτικού κόσμου – φιμώθηκε με θόρυβο, με πανό, με παλαιστινιακές σημαίες και συνθήματα.
Η εικόνα είναι σοκαριστική, όχι μόνο λόγω του τρόπου που εκδιώχθηκαν οι ομιλητές, αλλά κυρίως επειδή δεν υπήρξε καμία αντίσταση. Κανένας θεσμός της πόλης, κανένας δήμαρχος, κανένας καθηγητής, κανένας συγγραφέας, κανένα πρόσωπο κύρους δεν βγήκε να υπερασπιστεί την ελευθερία του λόγου, ούτε το απλό δικαίωμα μιας πρεσβείας – κάθε πρεσβείας – να διοργανώσει μια εκδήλωση πολιτισμού.
Η Θεσσαλονίκη, πόλη με εβραϊκή ιστορία τόσο βαριά όσο και αιματοβαμμένη, αποδείχθηκε για άλλη μια φορά ανέτοιμη να τη σηκώσει. Σε μια πόλη όπου κάποτε ζούσε η μεγαλύτερη σε αναλογία εβραϊκή κοινότητα της Ευρώπης, και όπου η μνήμη του Ολοκαυτώματος στοιχειώνει ακόμα τις σιωπές, η δημόσια αντίδραση απέναντι σε αυτή την προφανή και συνειδητή πράξη λογοκρισίας ήταν: καμία. Ένοχη, εκκωφαντική σιωπή.
Δεν πρόκειται για αντίλογο ούτε για πολιτική διαμαρτυρία. Πρόκειται για φίμωση. Πρόκειται για έναν νέο, μεταμφιεσμένο αντισημιτισμό, ο οποίος επιτίθεται όχι μόνο στο κράτος του Ισραήλ, αλλά στην ίδια την πολιτιστική του έκφραση. Το να καταστρέφεις μια εκδήλωση για τη λογοτεχνία, όχι επειδή διαφωνείς με το περιεχόμενό της αλλά επειδή δεν ανέχεσαι την ύπαρξή της, είναι κάτι βαθύτερο από πολιτική πράξη: είναι πολιτιστική βία. Είναι λογοκρισία.
Και η υπόθεση δεν εξαντλείται στο περιστατικό. Διότι πίσω από τον «ανθρωπιστικό» μανδύα των διαμαρτυριών, αναδύεται μια βαθιά υποκρισία. Οι ίδιοι που καταγγέλλουν την παρουσία του Ισραήλ σε ένα πολιτιστικό γεγονός, είναι συχνά εκείνοι που είτε αποσιωπούν, είτε ανοιχτά υποστηρίζουν, την επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Όταν ρωσικοί πύραυλοι καταστρέφουν ουκρανικές πόλεις, όταν δολοφονούνται αμάχοι, όταν απαγάγονται νήπια, η «αντιπολεμική ευαισθησία» τους εξαφανίζεται. Δεν διαδηλώνουν τότε. Δεν καίνε ρωσικές σημαίες. Δεν καταγγέλλουν την καταστροφή πολιτισμού. Ο «ανθρωπισμός» τους είναι επιλεκτικός και κίβδηλος. Και η επιλεκτική αγανάκτηση είναι η πιο ειλικρινής μορφή προκατάληψης.
Ο σύγχρονος αντισημιτισμός δεν κραυγάζει πάντα «θάνατος στους Εβραίους». Συχνά ψιθυρίζει, με «προοδευτική» ευγένεια: «το Ισραήλ δεν έχει θέση εδώ». Και η σιωπή απέναντι σε αυτόν τον ψίθυρο, δεν είναι απλώς αμηχανία — είναι αποδοχή.
Η λογοτεχνία δεν είναι όπλο, δεν είναι προπαγάνδα. Είναι φωνή. Κι αν επιτρέψουμε να φιμώνονται φωνές επειδή δεν μας αρέσουν οι σημαίες που τις συνοδεύουν, τότε γινόμαστε συνένοχοι στη λογοκρισία. Η Θεσσαλονίκη έγινε προχθές συνένοχη. Η ίδια πόλη που θρηνεί τα παιδιά της που χάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα, δεν βρήκε το κουράγιο να καταδικάσει ένα σύγχρονο «κάψιμο βιβλίων» στο όνομα του αντισιωνισμού.
Αν αυτή η πόλη θέλει πράγματι να είναι μια ευρωπαϊκή μητρόπολη πολιτισμού, τότε πρέπει να θυμηθεί τι σημαίνει ελευθερία λόγου. Πρέπει να βγει από τη σιωπή. Και πρέπει να βγει τώρα.
*Ο Σταύρος Γκουγκουλούδης είναι δικηγόρος
