Ο καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στο Τμήμα Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ασκεί δριμεία κριτική στον Ντόναλντ Τραμπ για τους χειρισμούς του στο θέμα του πολέμου και των όρων που θέτει στον Βολοντίμιρ Ζελένσκι για την Κριμαία και τα άλλα διεκδικούμενα εδάφη, θεωρώντας ότι παραχωρήσεις που προήλθαν από χρήση βίας, ανοίγουν τον ασκό του Αιόλου και δίνουν το δικαίωμα στον οποιονδήποτε, να εισβάλει οπουδήποτε με σκοπό να προσαρτήσει εδάφη που δεν του ανήκουν.
Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός, σημειώνει επίσης ότι ο λόγος της σχεδόν ολοκληρωτικής προσέγγισης του Αμερικανού προέδρου προς τις επιθυμίες του Βλάντιμιρ Πούτιν έχουν ίσως έναν και μοναδικό στόχο: Την απόσπαση της Ρωσίας από την τροχιά της Κίνας, η οποία τις τελευταίες ημέρες έχει στηλώσει τα πόδια στον Ντόναλντ Τραμπ και δεν δείχνει να κάνει πίσω στον εμπορικό πόλεμο που έχει ξεκινήσει με τη δασμολογική πολιτική.
Τέλος, καταδεικνύει πως ίσως το μόνο μέσο αντίδρασης του ηγέτη της Ουκρανίας ο οποίος αντιμετωπίζει και πρόβλημα στο εσωτερικό της χώρας του πια, είναι η συντήρηση ενός πολέμου φθοράς με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες σε έμψυχο δυναμικό, έτσι ώστε να βρει στήριξη τουλάχιστον από την ΕΕ που ακόμη δεν είναι έτοιμη να στηρίξει ολοκληρωτικά τον Ζελένσκι, πολύ δε περισσότερο τώρα, που κάθε Ευρωπαίος ηγέτης φαίνεται φοβάται ότι η εναντίωση στα «θέλω» του Τραμπ ενέχει απώλεια βασικών στοιχείων στη διαπραγμάτευση για τους δασμούς.
Συνέντευξη στον Θωμά Καλέση
-Κύριε Στεφανίδη πως σχολιάζετε τις τελευταίες εξελίξεις στο Ουκρανικό αλλά και τις τοποθετήσεις Τραμπ μετά τις πρώτες συνομιλίες για την εξεύρεση λύσης και κατάπαυσης του πυρός;
Αν έπρεπε να κρίνω τη δημόσια ρητορεία και πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ, θα την χαρακτήριζα αλλοπρόσαλλη. Όχι μόνο στο θέμα της Ουκρανίας, αλλά και στο θέμα των δασμών και γενικότερα στην εξωτερική πολιτική. Και μια αρετή που πρέπει να χαρακτηρίζει την εξωτερική πολιτική και ειδικά μιας μεγάλης δύναμης, είναι η αξιοπιστία. Και αυτό το στοιχείο το τελευταίο χρονικό διάστημα έχει εκλείψει από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Προφανώς και δεν βγαίνουν να φωνάξουν ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός, διότι όλοι φοβούνται πως κάτι έχουν να χάσουν, αν οι σχέσεις τους με τον πρόεδρο Τραμπ φτασουν σε ρήξη. Μόνο οι Κινέζοι αυτή τη στιγμή ορθώνουν το ανάστημά τους.
Σ' ό,τι αφορά στο Ουκρανικό, εκεί ήδη από την προεκλογική περίοδο για να μην πω από την εποχή της εισβολής της Ρωσίας, ο Τραμπ δεν έκρυψε τις συμπάθειές του, ούτε την αγάπη και τον θαυμασμό του για τον Βλάντιμιρ Πούτιν. Σε δηλώσεις που είχε κάνει τον Φεβρουάριο του 2022, είχε τονίσει πόσο φοβερός και έξυπνος άνθρωπος είναι ο Ρώσος πρόεδρος συμπληρώνοντας ότι οι ΗΠΑ θα έπρεπε να έχουν προχωρήσει σε ανάλογες κινήσεις στα νότια σύνορά τους.
Λοιπόν, αυτήν τη στιγμή ο Τραμπ έχει ακόμη την ευχέρεια να χαράζει ο ίδιος την τεθλασμένη του πορεία. Μην ψάχνουμε τώρα για συνέπεια και συνοχή. Ίσως θα μπορούσε κανείς να υποπτευθεί ότι πίσω από όλα αυτά υπάρχει ένα σχέδιο, αλλά νομίζω ότι καθημερινά επιβεβαιώνεται ότι τέτοιο σχέδιο δεν υπάρχει. Έχει γύρω του πειθήνιους υποτακτικούς - συνεργάτες που του λένε μάλλον αυτά που θέλει να ακούσει και αυτό δεν βοηθάει στην ψύχραιμη και σωστή λήψη αποφάσεων.
Στο Ουκρανικό για παράδειγμα έχει αποφασίσει ότι η όποια έκβαση πρέπει να ικανοποιεί τον Πούτιν, γιατί βαθύτερος στόχος του είναι να τα βρει με τη Ρωσία. Ουδέποτε έκρυψε ότι η Ουκρανία πρέπει να υποταχθεί. Γεγονότα και ζητούμενα που ανατρέπουν την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ από το 1945 ή ορθότερα από τον χάρτη του Ατλαντικού το 1941, η τότε αμερικανική ηγεσία διεμήνυε στον κόσμο ότι δεν πρόκειται να δεχθεί ποτέ αποτελέσματα βίας που πλήττουν την καρδιά του διεθνούς δικαίου και των κανόνων αρμόζουσας συμπεριφοράς των κρατών.
Τώρα, αυτό που περιμένει ο Τραμπ από τον Ζελένσκι και τους Ευρωπαίους είναι να αναγνωρίσουν την κατοχή της Ρωσίας στην Κριμαία και πιθανότατα και στις υπόλοιπες περιοχές που διεκδικεί, και μάλιστα με τη χρήση βίας. Κάτι που δεν έχει προηγούμενο. Διότι αν αυτό γίνει αποδεκτό στην περίπτωση της Ρωσίας, τότε ανοίγει ο ασκός του Αιόλου και οπουδήποτε υπάρχουν επίδοξοι κατακτητές.
Κάπου εδώ θέλω να κάνω και μια διάκριση, γιατί κάποιος μπορεί να πει ότι σε πάρα πολλές περιοχές του κόσμου, υπάρχουν κατεχόμενα και οι ΗΠΑ κάνουν το κορόιδο. Π.χ. στην Ιερουσαλήμ. Η διαφορά με αυτό είναι ότι οι Αμερικανοί δεν πίεσαν κανέναν άλλον να τα αναγνωρίσει και ειδικότερα το θύμα, ώστε να αποδεχθεί οριστικά ότι χάθηκε εθνικό του έδαφος. Για παράδειγμα η Κυπριακή Δημοκρατία δεν έχει πιεστεί από κανέναν να αποδεχθεί το αποτέλεσμα της τουρκικής εισβολής στον βορρά. Όλα αυτά τηρούνται σε εκκρεμότητα και σε κανέναν διεθνή οργανισμό δεν μπορεί να περάσει αναγνώριση κυριαρχίας μετά από άσκηση βίας. Αυτό το πράγμα θέλει να επιβάλει αυτή τη στιγμή ο Τραμπ στην Κριμαία θέτοντας ως επιχείρημα το τι συνέβη το 2014 κι ότι τότε δεν υπήρξε αντίδραση από τους Ουκρανούς.
Κάτι που δεν είναι αλήθεια 100%. Διότι η Ουκρανία -όπως και η Κυπριακή Δημοκρατία για παράδειγμα- δεν ήταν σε θέση να εξαπολύσει έναν πόλεμο εναντίον ένος ισχυρότερου αντιπάλου. Προσπαθούσε με διπλωματικά μέσα και σε καμία περίπτωση δεν αναγνώριζε τα "τετελεσμένα". Τι σημαίνει αυτό; Ότι υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο τα κατεχόμενα εδάφη να επιστρέψουν στο κράτος που τα είχε και από το οποίο το άρπαξε κάποιος. Η κατάσταση έτσι όπως εξελίσσεται με την ενθράρρυνση θα έλεγα, της αμερικανικής κυβέρνησης, δημιουργεί ένα προηγούμενο κι ένα παράδειγμα που μπορεί να μιμηθούν κι άλλοι, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη διεθνή ειρήνη.
-Και τελικά το πρόβλημα πού εντοπίζεται; Στο γεγονός ότι ο Τραμπ θέλει να πιέσει τον Ζελένσκι ή στο γεγονός ότι θέλει να παρέχει στήριξη στη Ρωσία;
Είναι ξεκάθαρο ότι ο Τραμπ θέλει να αποκαταστήσει τις καλές σχέσεις με τη Ρωσία ρισκάροντας τις καλές του σχέσεις με τους Ευρωπαίους. Πιθανόν το μόνο σχέδιο που μπορεί να έχει στο μυαλό του είναι να προσεγγίσει τη Ρωσία για να την αποσπάσει από την τροχιά της Κίνας.
Κάτι τέτοιο βέβαια δεν έχει πολλές πιθανότητες επιτυχίας. Κι εδώ η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Όπως με την περίπτωση του Ρίτσαρντ Νίξον. Τώρα ο Τραμπ κολακεύει τον Πούτιν ο οποίος αποσκοπεί στην ανασύσταση του ρωσικού κόσμου με μια σφαίρα επιρροής που έχει ως επίκεντρο τη Μόσχα και σ' αυτό βασίζεται πάρα πολύ στη βοήθεια του Πεκίνου. Αυτό το άνοιγμα δεν έχει σοβαρή πιθανότητα να φέρει μόνιμη προσέγγιση της Ρωσίας προς τις ΗΠΑ. να υπάρχει ευχάριστο τέλος με προσέγγιση της Ρωσίας προς τον Αμερικανό πρόεδρο. Και δεν έχει καμιά ελπίδα, γιατί ο Τραμπ σήμερα είναι και αύριο δεν είναι.
Η βεβαιότητα αλλαγής στην κορυφή, προς το παρόν δεν ισχύει ούτε για τον Πούτιν ούτε για το καθεστώς της Κίνας. Διότι πρόκειται για καθεστώτα μονοκομματικά, αυταρχικά που δεν αντιμετωπίζουν το φάσμα της εκλογικής ανατροπής. Και βιολογικά δηλαδή να λήξει η κινεζική ηγεσία, η συνέχεια θεωρείται εξασφαλισμένη. Αυτό δεν ισχύει για τον Ντόναλντ Τραμπ, διότι και τρίτη θητεία να κάνει που λέει ο λόγος, στο βάθος υπάρχει πάντα η ημερομηνία λήξης.
-Η Ουκρανία δέχεται αυτήν τη στιγμή μια τεράστια πίεση, καθώς ο πόλεμος εξαρτάται άμεσα από την παροχή βοήθειας των ΗΠΑ και η ΕΕ δεν είναι ακόμη έτοιμη να πάρει επάνω της την έμπρακτη στήριξη. Παράλληλα και η ηγεσία της Ουκρανίας αναζητά και θέλει μια ειρηνευτική λύση. Με λίγα λόγια μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει περιέλθει σε ένα πολιτικό αδιέξοδο;
Πράγματι αυτό φοβάται ο Ζελένσκι. Ότι θα μείνει χωρίς ουσιαστική βοήθεια. Αναζητά μια συμμαχία ευρωπαίων προθύμων με πρωτοπόρους τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία που ενδεχομένως να ακολουθήσει μετά την εκλογή του νέου καγκελάριου. Ωστόσο οι Ευρωπαίοι έχουν δρόμο μπροστά τους. Σαφέστατα και δεν είναι έτοιμοι.
Άρα το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο Ζελένσκι είναι να κρατήσει το μέτωπο ανοικτό σε χαμηλή κλίμακα και να ελπίζει ότι η Ρωσία έχει όρια στις αντοχές της. Αυτό ας το κρατήσουμε ως ένα σοβαρό ενδεχόμενο. Διότι η Ρωσία δεν είναι παντοδύναμη. Τα οικονομικά της βρίσκονται σε κακό χάλι, το τραπεζικό της σύστημα είναι ξεχαρβαλωμένο, το Κράτος δυσκολεύεται να δανειστεί από τις τράπεζες και όσο και να θέλουν οι Κινέζοι να τους στηρίξουν, θέμα υπάρχει και είναι σοβαρό. Αν υπήρχε μια άλλη αμερικανική κυβέρνηση και ο πόλεμος συνεχιζόταν, θα μπορούσε κανείς να πει πολλά.
Από την άλλη πλευρά, ο Πούτιν έχει βρει τον τρόπο να χειρίζεται τις μεγάλες απώλειες σε έμψυχο δυναμικό "μπουκώνοντας" τα στόματα των συγγενών των θυμάτων με χρήματα, αν κι αυτό είναι κάτι που δεν ξέρουμε για πόσο ακόμα μπορεί να το πετυχαίνει κρατώντας παράλληλα και το βιωτικό επίπεδο της χώρας σε ανεκτά όρια. Διότι ο Πούτιν, δεν έχει κάνει αυτό που έκαναν άλλοι δικτάτορες του μεσοπολέμου όπως ο Χίτλερ ή ο Στάλιν, με την κινητοποίηση των μαζών μέσω οργάνωσης και προπαγάνδας. Ο Πούτιν παίζει περισσότερο με την αποπολιτικοποίηση και την απάθεια των πολλών. Την ιδέα δηλαδή ότι ο μέσος Ρώσος είναι ευχαριστημένος αν έχει να φάει, αν έχει να ψωνίσει σε ένα πολυκατάστημα κι αν έχει βότκα. Και αυτή την απάθεια δεν ξέρω τι μπορεί να την συνταράξει. Αφού δεν την συντάραξε ο πόλεμος και τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα που έχει προκαλέσει, τότε κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τι είναι αυτό που θα αλλάξει πραγματικά τη στάση των Ρώσων.
Όμως, από τη στιγμή που η Ρωσία δεν κέρδισε τον πόλεμο, ήταν μοιραίο να οδηγηθούμε σε μια σύγκρουση φθοράς παρά το γεγονός ότι τη δεδομένη χρονική στιγμή, η Ουκρανία είναι σε μειονεκτική θέση.
-Ωστόσο μπορεί να έχει κανείς εμπιστοσύνη στις διαθέσεις και τις υποδείξεις του Ντόναλντ Τραμπ; Ότι δηλαδή αύριο δεν αποκλείεται τελικά να ισχύσει κάτι άλλο από αυτό που ισχύει σήμερα;
Ναι, είναι κυκλοθυμικός και μπορεί να εκφράζεται χρησιμοποιώντας τα δικά του Μέσα. Η ουσία είναι, ότι μέχρι στιγμής οι κινήσεις του δείχνουν ότι θέλει να προσεγγίσει τη Ρωσία. Και φαίνεται και από τις κινήσεις του αντιπροέδρου Βανς και από τον απεσταλμένο του Γουίτκοφ τον οποίο προόριζε για τη Μέση Ανατολή αλλά τελικά τον έστειλε στην Ουκρανία και τον εμφάνισε μόλις...χθες στο Λονδίνο, διότι ο προηγούμενος, ο Κέλλογκ θεωρήθηκε πάρα πολύ ήπιος απέναντι στους Ουκρανούς.
Και αυτός ο εκπρόσωπος όχι μόνο λέει στον Πούτιν αυτά που θέλει να ακούσει, αλλά μεταφέρει και τις επιθυμίες του Ρώσου προέδρου και τις παρουσιάζει στον Τραμπ, στο αμερικανικό κοινό και στη Δύση. Επομένως δεν θα πρέπει να περιμένουμε θεαματικές αλλαγές στην στάση του Τραμπ, ο οποίος και προφανώς σφάλει εμπιστευόμενος τον Πούτιν, αλλά ο ίδιος δεν θα το παραδεχτεί ποτέ.
Άρα λοιπόν δεν μένει στην Ουκρανία παρά να παίξει κατενάτσιο. Να παίζει με χαμηλά την μπάλα όσο πάει, υπολογίζοντας ότι κάποια στιγμή θα στηριχτεί από τη Δύση. Κάτι που μπορεί να κρατήσει και μήνες, αλλά προσωπικά άλλη διέξοδο δεν βλέπω.
Και την ίδια στιγμή, υπάρχουν και αντιδράσεις από το εσωτερικό της Ουκρανίας. Αν οι προτάσεις του Τραμπ γίνουν αποδεκτές, θα οδηγηθούμε επί της ουσίας σε μια συνθηκολόγηση που για τους Ουκρανούς θα ισοδυναμεί με εσχάτη προδοσία. Ο Ζελένσκι δέχεται πιέσεις από την προεδρία Τραμπ αλλά στο εσωτερικό η άρνηση των τετελεσμένων της εισβολής φαίνεται μονόδρομος.
Αυτή τη στιγμή τα αποθέματα της χώρας του, με βάση τη βοήθεια και από την ΕΕ φτάνουν τουλάχιστον μέχρι το καλοκαίρι, για έναν πόλεμο σαν αυτόν που βλέπουμε. Διότι είναι φανερό ότι έχουμε φύγει από την εποχή του πολέμου κινήσεων κι ελιγμών, με μεγάλες διεισδύσεις μηχανικίνητων και τεθωρακισμένων μέσα από τις γραμμές του αντιπάλου Η χρήση των drones και των ναρκών μας έχει γυρίσει σε έναν πόλεμο που θυμίζει Αμερικανικό Εμφύλιο και Πρώτο Παγκόσμιο με μικρές παραλλαγές.
Σε αυτού του είδους τον πόλεμο ο ηττημένος (οι Νότιοι, οι Κεντρικές Δυνάμεις, αλλά και η τσαρική Ρωσία) ηττήθηκαν γιατί δεν άντεξαν τη φθορά. Οι χαμένοι δεν νικήθηκαν κατά κράτος στα πεδία των μαχών, αλλά εξαντλήθηκαν και συνθηκολόγησαν. Αυτό ενδεχόμενως περιμένουν κάποιοι να συμβεί και στον πόλεμο της Ουκρανίας.
*Ο Γιάννης Στεφανίδης είναι καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στο Τμήμα Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
