Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2023, ο κλάδος παρουσίασε αύξηση της τάξεως του 9%, συμβάλλοντας σχεδόν με 8% στο ελληνικό ΑΕΠ. Πίσω από αυτόν τον εθνικό μέσο όρο όμως, η Βόρεια Ελλάδα – και κυρίως η Θεσσαλονίκη – αναδεικνύεται σε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση, μια περιφέρεια με ανεκμετάλλευτο δυναμικό, στρατηγική γεωγραφική θέση και ένα ταχέως μεταβαλλόμενο επιχειρηματικό τοπίο.
Η Θεσσαλονίκη στον χάρτη του e-commerce
Η περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας – με διοικητικό και οικονομικό κέντρο τη Θεσσαλονίκη – αναγνωρίζεται ως ο κύριος περιφερειακός παίκτης στη Βόρεια Ελλάδα στον τομέα των logistics και των e-shops. Όπως προκύπτει από την πανελλαδική έρευνα της εταιρείας OPTILOG Advisory Services και της O.Mind, το 11% των μεταφορικών επιχειρήσεων έχει έδρα στην Κεντρική Μακεδονία, ενώ ποσοστό 4% καταγράφεται στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Αν και οι αριθμοί αυτοί υπολείπονται της κυριαρχίας της Αττικής (όπου συγκεντρώνεται το 88% των 3PL και το 100% των εταιρειών courier), καταδεικνύουν τη σταδιακή ενίσχυση του ρόλου της Βόρειας Ελλάδας στην αλυσίδα του ηλεκτρονικού εμπορίου.
Σχολιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας στα Μακεδονικά Νέα ο Δρ. Βασίλης Ζεϊμπέκης, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Οικονομίας & Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου ανέφερε ότι «το ηλεκτρονικό εμπόριο αναπτύσσεται με ταχύτητα, ωστόσο παρατηρείται στασιμότητα στους δείκτες απόδοσης των επιχειρήσεων σε σχέση με προηγούμενα έτη, στοιχείο που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τον τρόπο οργάνωσης των logistics. Η πλειοψηφία των e-shops συνεχίζει να βασίζεται σε in-house αποθήκευση, με ποσοστό 59%, ενώ ένα 27% συνεργάζεται και με 3PL εταιρείες για υποστηρικτικούς λόγους (buffer υπεραποθέματος), κυρίως λόγω έλλειψης αποθηκευτικού χώρου».
Πρόσθεσε δε ότι η διαφοροποίηση μεταξύ Αττικής και Βόρειας Ελλάδας είναι εμφανής, τόσο σε επίπεδο συγκέντρωσης επιχειρηματικής δραστηριότητας όσο και σε επίπεδο υποδομών και ψηφιακής ωριμότητας. «Η Αττική αποτελεί το επίκεντρο του ηλεκτρονικού εμπορίου και των υπηρεσιών logistics, με την πλειονότητα των e-shops, των 3PL και των courier εταιρειών να εδρεύουν εκεί. Αντίθετα, η Βόρεια Ελλάδα, αν και παρουσιάζει εμπορική δραστηριότητα –κυρίως μέσω της Θεσσαλονίκης και της Κεντρικής Μακεδονίας– παραμένει πιο περιορισμένη σε δυνατότητες. Οι επιχειρήσεις της περιοχής αυτής αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στην εφαρμογή σύγχρονων λύσεων logistics, τόσο λόγω των ελλιπών υποδομών όσο και λόγω της μικρότερης ζήτησης για υπηρεσίες όπως το same-day delivery ή η χρήση lockers. Συνεπώς, οι ανάγκες της Βόρειας Ελλάδας διαφέρουν από εκείνες της Αττικής, καθώς απαιτούν αφενός ενίσχυση των βασικών δομών και αφετέρου στρατηγικές που λαμβάνουν υπόψη τη γεωγραφική και πληθυσμιακή ιδιαιτερότητα της περιφέρειας», εξήγησε.
E-shops και ΜμΕ: Μεταξύ επιβίωσης και μετάβασης
Η Βόρεια Ελλάδα φιλοξενεί εκατοντάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) που δραστηριοποιούνται στο ηλεκτρονικό εμπόριο, κυρίως στους κλάδους της ένδυσης, των τροφίμων και των ηλεκτρονικών ειδών. Ωστόσο, η πλειονότητά τους με βάση την έρευνα, λειτουργεί με περιορισμένες υποδομές όπως αποθήκες κάτω των 1.000 τ.μ., κάτω από 200 παραγγελίες την ημέρα, βασικά ERP συστήματα και χειροκίνητες διαδικασίες εκπλήρωσης παραγγελιών. Η τεχνολογική υστέρηση είναι έντονη, με το Excel να παραμένει εργαλείο-βάση για πολλές επιχειρήσεις.
Όπως σημείωσε ο κ. Ζεϊμπέκης, «η χαμηλή χρήση προηγμένων πληροφοριακών συστημάτων δεν είναι έκπληξη. Οι περισσότερες ΜμΕ έχουν περιορισμένους πόρους και λειτουργούν με άμεση λογική εξυπηρέτησης, αδιαφορώντας για την τεχνολογική υποδομή. Αυτή η προσέγγιση, όμως, πλέον δεν επαρκεί».
Ευκαιρίες και ελλείψεις σε υποδομές
Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της έρευνας αφορά τους αποθηκευτικούς χώρους στη Βόρεια Ελλάδα. Παρότι υπάρχουν σημαντικές υποδομές από πλευράς 3PL παρόχων, μόνο το 20% αυτών των χώρων χρησιμοποιείται για e-commerce. Η μη αξιοποίηση αυτής της υποδομής συνιστά χαμένη ευκαιρία, που με στοχευμένες επενδύσεις θα μπορούσε να μετατρέψει τη Βόρεια Ελλάδα σε logistics hub για όλη τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. «Η Θεσσαλονίκη είναι σε πλεονεκτική θέση: λιμάνι, Εγνατία Οδός, σιδηρόδρομος. Αν καταφέρουμε να ενισχύσουμε τις υπάρχουσες υποδομές με εξοπλισμό, τεχνολογία και εκπαιδευμένο προσωπικό, μπορούμε να μιλάμε για έναν ισχυρό περιφερειακό κόμβο logistics», εξήγησε στα Μακεδονικά Νέα ο κ. Ζεϊμπέκης.
Ακόμη και ο ρυθμός υιοθέτησης τεχνολογιών και πρακτικών παραμένει χαμηλότερος στην περιφέρεια κυρίως λόγω των μικρότερων επιχειρησιακών μεγεθών και των περιορισμένων επενδυτικών δυνατοτήτων των ΜμΕ. «Ορισμένες τεχνολογίες που δείχνουν να κερδίζουν έδαφος στο ελληνικό e-commerce logistics είναι τα RF scanners για καλύτερη ιχνηλασιμότητα, τα ERP και WMS συστήματα για αποδοτικότερη διαχείριση αποθεμάτων, καθώς και τεχνολογίες αυτοματισμού όπως το put-to-wall, τα καρότσια multi-order picking και, σε ελάχιστες περιπτώσεις, η χρήση AMRs για συλλογή και ταξινόμηση. Αν και η υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών είναι ακόμα περιορισμένη, κυρίως στους μεγαλύτερους παρόχους logistics, υπάρχει τάση ανάπτυξης», υποστήριξε ο κ. Ζεϊμπέκης.
Last mile delivery και πολυκαναλικές λύσεις
Η πολυκαναλική προσέγγιση στο last mile delivery αποτελεί παγκόσμια τάση. Click & collect, lockers και same-day παραδόσεις κερδίζουν έδαφος στην Αττική, αλλά στη Θεσσαλονίκη παραμένουν περιορισμένα. Η έλλειψη πληθυσμιακής πυκνότητας και υποδομών εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων δυσκολεύει την ανάπτυξη τέτοιων υπηρεσιών.
Ερωτηθείς για το πόσο έτοιμη είναι η περιφέρεια να υποστηρίξει λύσεις όπως click & collect, lockers και αυθημερόν παράδοση, απάντησε ότι η περιφέρεια και ειδικά η Βόρεια Ελλάδα εμφανίζονται σήμερα λιγότερο έτοιμες να υποστηρίξουν πολυκαναλικές λύσεις παράδοσης όπως το click & collect, τα smart lockers ή την αυθημερόν παράδοση. Παρότι υπάρχει ενδιαφέρον και αυξανόμενη ανάγκη για τέτοιου τύπου υπηρεσίες, η περιορισμένη πυκνότητα πληθυσμού και η έλλειψη ευρέως διαδεδομένων υποδομών logistics εκτός αστικών κέντρων καθιστούν δύσκολη την εφαρμογή τέτοιων λύσεων. «Η εστίαση των επενδύσεων σε αστικές περιοχές και κυρίως στην Αττική έχει αφήσει την περιφέρεια με λιγότερες επιλογές και συχνά πιο αργές ταχυμεταφορές. Για να αναπτυχθούν τέτοιες υπηρεσίες στην περιφέρεια, απαιτείται συντονισμένη προσπάθεια τόσο από τον δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα, με στόχο την ενίσχυση των τοπικών υποδομών και την παροχή κινήτρων για καινοτόμες λύσεις διανομής», τόνισε ακόμη ο κ. Ζεϊμπέκης.
Ανθρώπινο δυναμικό και καινοτομία
Από τα λιγότερο προβεβλημένα αλλά κρίσιμα ζητήματα είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Η ανάγκη για εκπαιδευμένο προσωπικό στη διαχείριση αποθηκών, τη χρήση WMS και τις πολυκαναλικές παραδόσεις είναι αυξημένη. Η Βόρεια Ελλάδα διαθέτει ισχυρά ακαδημαϊκά ιδρύματα, όπως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος, τα οποία μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην κάλυψη του κενού δεξιοτήτων.
«Η εκπαίδευση είναι κομβικής σημασίας. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα οικοσύστημα κατάρτισης με συμμετοχή πανεπιστημίων, ιδιωτών και φορέων. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στην αυξανόμενη ζήτηση για εξειδικευμένες υπηρεσίες», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Δρ. Ζεϊμπέκης.
Για να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες απαιτήσεις του κλάδου, οι ΜμΕ της Βόρειας Ελλάδας χρειάζεται, σύμφωνα με τον ίδιο, να αναζητήσουν έξυπνες και συνεργατικές λύσεις. Μία στρατηγική επιλογή θα ήταν η δημιουργία συνεργατικών σχημάτων, όπως κοινόχρηστοι αποθηκευτικοί χώροι και κοινά hubs (π.χ. Αστικά Κέντρα Ενοποίησης Εμπορευμάτων – ΑΚΕΕ), που θα τους επέτρεπαν να μειώσουν το λειτουργικό τους κόστος και να επωφεληθούν από οικονομίες κλίμακας. Επιπλέον, η αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων όπως τα ΕΣΠΑ, το Ταμείο Ανάκαμψης ή και τα διασυνοριακά προγράμματα τύπου Interreg θα μπορούσε να λειτουργήσει καταλυτικά για την επένδυση σε τεχνολογικό εξοπλισμό και ανθρώπινο δυναμικό. Επιπλέον, η συστηματική εκπαίδευση του προσωπικού και η δικτύωση με εξειδικευμένους παρόχους logistics θα μπορούσαν να ενισχύσουν σημαντικά τη βιωσιμότητά τους.
Η Βόρεια Ελλάδα ως hub
Η Βόρεια Ελλάδα μπορεί να μετατραπεί συνεπώς σε κόμβο e-commerce logistics με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη. Αυτό όμως προϋποθέτει επενδύσεις σε αποθήκες και εξοπλισμό, αξιοποίηση των λιμενικών και σιδηροδρομικών υποδομών, αναβάθμιση της τεχνολογικής βάσης των επιχειρήσεων, στοχευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, δημιουργία συνεργατικών σχημάτων για ΜμΕ. Όπως συνοψίζει ο κ. Ζεϊμπέκης, «Η Βόρεια Ελλάδα και ειδικά η περιοχή της Θεσσαλονίκης, διαθέτει όλες τις βασικές προϋποθέσεις για να εξελιχθεί σε περιφερειακό κόμβο για τα logistics του ηλεκτρονικού εμπορίου. Η γεωγραφική της θέση –ως πύλη προς τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη– σε συνδυασμό με το λιμάνι της Θεσσαλονίκης και τη βελτιούμενη σύνδεση με τον σιδηρόδρομο και την Εγνατία Οδό, προσφέρει συγκριτικά πλεονεκτήματα. Ωστόσο, για να καταστεί αυτό πραγματικότητα, απαιτείται στρατηγική και στοχευμένη επένδυση σε υποδομές, ανθρώπινο δυναμικό (re-skilling & up-skilling δεξιοτήτων) και τεχνολογία. Με την κατάλληλη υποστήριξη από την πολιτεία και την ιδιωτική πρωτοβουλία, η περιοχή μπορεί πράγματι να παίξει κεντρικό ρόλο στην αναδιάρθρωση του ελληνικού logistics οικοσυστήματος με επίκεντρο το e-commerce», συμπλήρωσε.
Η εποχή του e-commerce απαιτεί όχι μόνο ψηφιακές υποδομές, αλλά και φυσικές αλυσίδες διανομής, επαρκή τεχνογνωσία και ανθρώπινο δυναμικό. Η Βόρεια Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε μια κρίσιμη καμπή. Αν καταφέρει να μετατρέψει τις αδυναμίες της σε στρατηγικά πλεονεκτήματα, τότε η Θεσσαλονίκη δεν θα είναι απλώς μια ακόμα αγορά αλλά θα είναι το logistics gateway των Βαλκανίων.
