Το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας κατέρρευσε στις δύο χώρες συμπαρασύροντας σε αυτή την κατάρρευση σχεδόν το σύνολο των κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων με τα αίτια να παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστα και τους ειδικούς να περιορίζονται σε εκτιμήσεις για τους λόγους που οδήγησαν στα προβλήματα: από τα απλά και καθημερινά όπως στους φωτεινούς σηματοδότες που τέθηκαν εκτός λειτουργίας προκαλώντας απίστευτο μποτιλιάρισμα μέχρι τα νοσοκομεία που ακύρωσαν προγραμματισμένες χειρουργικές επεμβάσεις. Από τα διυλιστήρια που διέκοψαν τη λειτουργία τους μέχρι τα πολυκαταστήματα που κατέβασαν ρολά, τις μετ’ εμποδίων μετακινήσεις στα μέσα μεταφοράς, τους εγκλωβισμένους επιβάτες σε συρμούς τρένων, τις ουρές στα σούπερ μάρκετ που ήταν βυθισμένα στο σκοτάδι και τα προβλήματα στην ανάληψη χρημάτων από ATM.
Για το μπλακ άουτ στην Ιβηρική Χερσόνησο που επηρέασε και περιοχές της γειτονικής Γαλλίας και που κατά πολλούς σχετίζεται με την Εθνική Ασφάλεια, μίλησε στα Μακεδονικά Νέα, ο Δρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωμένος, Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος, πρώην Γενικός Διευθυντής Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ) του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ). Ιδιαίτερα έμπειρος τόσο ως επιστήμονας όσο και ως επιχειρησιακό στέλεχος στον χώρο της Εθνικής Άμυνας και Ασφάλειας ο κ. Μπαλωμένος έχει κάθε λόγο σήμερα να αισθάνεται δικαιωμένος για τις απόψεις που έχει εκφράσει στο -πρόσφατο- παρελθόν με αρθρογραφία του σχετικά με τα ζητήματα Εθνικής Άμυνας και Ασφάλειας, καθώς κατέχει εξειδικευμένες γνώσεις και διαθέτει εμπειρία από το πεδίο ως πρώην Γενικός Διευθυντής Αμυντικής Πολιτικής της χώρας.
O Δρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωμένος, Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος, πρώην Γενικός Διευθυντής Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και Διεθνών Σχέσεων του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας
Συνέντευξη στη Δέσποινα Ιωαννίδου
-Τα αίτια του μπλακ άουτ δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί. Ωστόσο οι αρχές εξετάζουν και το ενδεχόμενο κυβερνοεπίθεσης. Ποια είναι η δική σας εκτίμηση;
Το γεγονός, ότι οι αρχές των τριών χωρών που επλήγησαν δεν έχουν καταλήξει σε ακριβή συμπεράσματα για τα αίτια του συμβάντος, δεν απορρίπτει το ενδεχόμενο της κυβερνοεπίθεσης.
Κατά τη γνώμη μου, στο σημερινό υβριδικό περιβάλλον ασφαλείας όπου διεξάγεται ένας παγκόσμιος υβριδικός πόλεμος όλων εναντίον όλων, μέσω ενός οικονομικού πολέμου σε συνδυασμό με πληροφοριακές και ψυχολογικές επιχειρήσεις και το συνδυασμό συμβατικών, μη συμβατικών (ανορθόδοξων) και πολιτικών μέσων, ακόμη και κυβερνοεπίθεση να έγινε, ίσως να μην το μάθουμε ποτέ.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η απειλή είναι αόρατη και ο υβριδικός δρών επιδιώκει να μην αποκαλυφθεί η δράση του, ώστε μέσω της υπονόμευσης και αποσταθεροποίησης του αντιπάλου, να του ασκήσει πίεση ή να τον πειθαναγκάσει, ώστε να υποκύψει και αποδεχτεί μια συγκεκριμένη πολιτική.
Συνεπώς, όταν η απειλή είναι αόρατη, δεν είναι γνωστή η προέλευσή της και δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τα αίτια του πλήγματος που προκάλεσε, αποδεικνύεται περίτρανα το μέγεθος του προβλήματος και το πόσο ευάλωτες είναι οι κρίσιμες υποδομές στην Ευρώπη σήμερα, αλλά και τα ευρωπαϊκά κράτη γενικότερα, έναντι οποιασδήποτε απειλής.
-Με αφορμή την ανωτέρω επισήμανσή σας, πόσο ευάλωτα πιστεύετε ότι είναι τελικώς τα συστήματα των κρίσιμων υποδομών στην Ευρώπη, αλλά και τα ευρωπαϊκά κράτη γενικότερα, έναντι οποιασδήποτε απειλής;
Όλα τα κράτη (ακόμη και τα πιο προηγμένα), έχουν σημαντικές τρωτότητες και είναι ευάλωτα έναντι οποιασδήποτε απειλής. Στο πλαίσιο της Ε.Ε. δε, έχει εντοπιστεί το πρόβλημα αυτό και έχουν αναληφθεί σημαντικές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπισή του.
Συγκεκριμένα, έχει γίνει κατανοητό σε όλους τους Ευρωπαϊκούς θεσμικούς φορείς η σπουδαιότητα της ασφάλειας των Ευρωπαϊκών κρίσιμων υποδομών και μέσω της Οδηγίας 2008/114/ΕΚ, έχουν ανακοινωθεί μέτρα για την εξασφάλιση της λειτουργικότητας, της συνέχειας και της ακεραιότητας των υποδομών ζωτικής σημασίας με στόχο την αποτροπή, τον μετριασμό και την εξουδετέρωση απειλής, κινδύνου ή τρωτού σημείου. Επίσης, έχουν ανακοινωθεί και πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της Ανθεκτικότητας των Ευρωπαϊκών κρατών, μέσω της δημιουργίας μηχανισμών για την πρόληψη, την προστασία, τον μετριασμό, την αντιμετώπιση και την ανάκαμψη των εν λόγω κρατών από οποιαδήποτε απειλή και κίνδυνο που δύναται να τα πλήξουν.
Το κρίσιμο ζήτημα, όμως, αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, είναι ότι πάρα τις έως τώρα διαπιστώσεις και την κατανόηση της αναγκαιότητας για άμεση λήψη δράσεων σε σχέση με το εν λόγω πρόβλημα, δεν έχουν γίνει σημαντικά πράγματα στο επιχειρησιακό επίπεδο.
Η πραγματικότητα είναι ζοφερή και πόρρω απέχει από τις εξαγγελθείσες πολιτικές.
Υπό το πρίσμα αυτό, απαιτείται να αναληφθούν άμεσα θεσμικές πρωτοβουλίες, ώστε οι ηγεσίες της Ευρώπης να περάσουν από τα λόγια στις πράξεις και να παρουσιάσουν απτά αποτελέσματα.
-Με αυτά τα δεδομένα, ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις και απειλές που αντιμετωπίζουν τα κράτη στο σημερινό ασταθές και συνεχώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον ασφάλειας; Και πόσο αναγκαία -εν μέσω αυτών των προκλήσεων- είναι η προστασία των κρίσιμων και στρατηγικών υποδομών των χωρών;
Όπως έχω επισημάνει και στο παρελθόν, τα κράτη βρίσκονται αντιμέτωπα με προκλήσεις όπως οι ενεργειακοί ανταγωνισμοί, οι περιφερειακές συγκρούσεις, η τρομοκρατία, η κλιματική αλλαγή, οι λεγόμενες ανατρεπτικές (disruptive) τεχνολογίες, η γεωπολιτικοποίηση των στρατηγικών πόρων, τα όπλα μαζικής καταστροφής και ο υβριδικός πόλεμος. Λαμβάνοντας υπόψη όλες αυτές τις προκλήσεις και απειλές, σε συνδυασμό με τη συνέχιση του πολέμου στην Ουκρανία και την κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή, καθίσταται αναγκαία όσο ποτέ η προστασία των κρίσιμων υποδομών τόσο σε περιόδους ειρήνης όσο και σε περιόδους κρίσης και πολέμου.
Ειδικότερα σε έναν συμβατικό πόλεμο πρωταρχικός στόχος των εμπλεκομένων είναι η καταστροφή των κρίσιμων υποδομών που χρησιμοποιεί ο αντίπαλος για να στηρίξει την πολεμική του προσπάθεια. Υπό το πλαίσιο αυτό, η διατήρηση των κρίσιμων υποδομών και η εξασφάλιση της αποτελεσματικής λειτουργίας τους, ώστε να συνεχίσουν να καλύπτουν τις ανάγκες του πληθυσμού, αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την αντίσταση και επιβίωση ενός εμπλεκόμενου διεθνή δρώντα, αλλά και για την έκβαση του πολέμου.
Όμως, η καταστροφή των κρίσιμων υποδομών αποτελεί πρωταρχικό στόχο και για έναν υβριδικό δρώντα ο οποίος σε περίοδο ειρήνης, προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τις τρωτότητες του αντιπάλου του, ώστε μέσω της πρόκλησης κρίσεων να επιτύχει την αποσταθεροποίηση και τον έλεγχό του. Συγκεκριμένα, όπως έχω επισημάνει και σε παλαιότερο άρθρο μου, ο εν λόγω υβριδικός δρών, μέσω της αξιοποίησης συμβατικών και αντισυμβατικών μέσων σύγκρουσης, προσπαθεί να κυριαρχήσει στο φυσικό και ψυχολογικό πεδίο της μάχης μέσω του ελέγχου των πληροφοριών και των μέσων ενημέρωσης, χρησιμοποιώντας παράλληλα, κάθε δυνατό μέσο για τη μείωση της έκθεσής του. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την ανάγκη για τη χρήση ισχυρής στρατιωτικής δύναμης, με στόχο να καμφθεί η βούληση τού αντιπάλου και να αποδυναμωθεί η υποστήριξή του από τον πληθυσμό του και τις κρατικές υπηρεσίες του. Υπό το πλαίσιο αυτό, πολλοί υβριδικοί δρώντες εργαλειοποιούν τις κρίσιμες υποδομές και τις αξιοποιούν ως μέσο υβριδικού πολέμου, ώστε μέσω του ελέγχου τους ή της καταστροφής τους, να προκαλέσουν σκηνές χάους στους αντιπάλους τους.
-Μπορείτε να μας δώσετε κάποια πρόσφατα χαρακτηριστικά παραδείγματα δολιοφθοράς κρίσιμων υποδομών;
Καταρχάς θα πρέπει να επισημάνω πως απώτερος στόχος των υβριδικών δρώντων είναι η προώθηση των πολιτικών τους στόχων και η εκπλήρωση των εθνικών στρατηγικών τους στόχων, μέσω της αποσταθεροποίησης του αντιπάλου, αλλά και του περιφερειακού και διεθνούς συστήματος γενικότερα.
Για παράδειγμα, στις 18 Μαρτίου 2014, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Η προσάρτηση αυτή ήταν αποτέλεσμα μιας καλοσχεδιασμένης υβριδικού χαρακτήρα επιχείρησης. Συγκεκριμένα, κεκαλυμμένα Ρωσικά στρατεύματα χωρίς διακριτικά κατέλαβαν το Κοινοβούλιο της Κριμαίας, καθώς και στρατηγικής σημασίας τοποθεσίες και κρίσιμες υποδομές σε ολόκληρη την Κριμαία (όπως το λιμάνι Κριμ στο Κερτς, το οποίο λειτουργούσε ως πορθμείο στο λιμάνι Καυκάς της Ρωσίας, το λιμάνι της Φεοντοσία από όπου στη συνέχεια Ρωσικά πλοία πολιόρκησαν την τοπική Ουκρανική Βάση, το αεροδρόμιο Dzhankoy, ένα κέντρο επικοινωνιών στην Κριμαία, την αποθήκη πυραύλων στο Chornomorske κ.α.) με αποτέλεσμα, να αποκόψουν τη χερσόνησο της Κριμαίας από την υπόλοιπη Ουκρανία και στη συνέχεια, να την προσαρτήσουν.
Επίσης, η δολιοφθορά της 26ης Σεπτεμβρίου 2022 -που είχε ως αποτέλεσμα, τη διαρροή στους αγωγούς φυσικού αερίου Nord Stream 1 και 2, οι οποίοι ξεκινούν από τη Ρωσία, διαπερνούν υπόγεια και σε μεγάλο βάθος τη Βαλτική και φτάνουν στη Γερμανία- αποτελεί ακόμη ένα γεγονός που δείχνει την τρωτότητα και ευπάθεια των ενεργειακών υποδομών.
Σε αντίστοιχα περιστατικά, έχουμε γίνει μάρτυρες και στην ελληνική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, διερευνώνται ακόμη η προ μηνών ανατίναξη του υποβρύχιου καλωδίου μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος από την Κρήτη στην Αττική και η τέταρτη ενέργεια δολιοφθοράς (από το 2020 έως σήμερα) στον αγωγό μεταφοράς νερού στην Αίγινα, με αποτέλεσμα τη διακοπή της απευθείας υδροδότησης του νησιού.
Υπό την ίδια οπτική, δεν θα πρέπει να λησμονήσουμε το τι έγινε στις 19 Ιουλίου 2024 όταν μία τεχνική βλάβη της Microsoft προκάλεσε παγκόσμιο μπλακ άουτ θέτοντας εκτός λειτουργίας επιχειρήσεις όπως τράπεζες, αεροπορικές εταιρείες, εταιρείες τηλεπικοινωνιών, τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς και σούπερ μάρκετ σε όλο τον κόσμο.
-Αντίστοιχες επιθέσεις καταγράφονται προφανώς και στα μέτωπα συγκρούσεων που μαίνονται σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή…
Ναι, πράγματι. Όλες οι αντιμαχόμενες πλευρές επιχειρούν να καταστρέψουν τις κρίσιμες υποδομές όπως σταθμοί ηλεκτρικής ενέργειας, βιομηχανικές εγκαταστάσεις, αποθήκες πυρομαχικών, αεροδρόμια, σιδηροδρομικά και οδικά δίκτυα, γέφυρες, υδροηλεκτρικά φράγματα κ.λπ του αντιπάλου τους. Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκουν να αποδυναμώσουν την αποτρεπτική ισχύ του και να παραλύσουν τις ζωτικές λειτουργίες του κράτους του επηρεάζοντας παράλληλα την ομαλή λειτουργία του, εκφοβίζοντας τον λαό του και ασκώντας εν τέλει πίεση και πειθαναγκασμό.
-Σε τι βαθμό απειλούνται αυτές οι κρίσιμες υποδομές και από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης;
Οι επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή είναι ήδη γνωστές, όπως και οι ανυπολόγιστης αξίας καταστροφές που αυτές επιφέρουν στις κρίσιμες υποδομές. Η χερσόνησος της Φλόριντας μετράει ακόμη τις πληγές της από τους καταστροφικούς τυφώνες Ελίν και Μίλτον, ενώ οι μνήμες μας είναι ακόμη ζωντανές από το πέρασμα του Ντάνιελ στη Θεσσαλία. Μέσα από αυτές τις τραγικές εμπειρίες γίνεται εύκολα κατανοητό πόσο αναγκαία είναι η προστασία των στρατηγικών υποδομών για να διασφαλίσουμε τις ζωτικές λειτουργίες της κοινωνίας και της οικονομίας, αλλά και την ασφάλεια της χώρας.
Επιπρόσθετα, πρέπει να ληφθεί υπόψη των αρμόδιων αρχών οι οποίες είναι επιφορτισμένες με την προστασία των ζωτικής σημασίας υποδομών πως αυτές οι υποδομές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό η μία από την άλλη είτε άμεσα είτε έμμεσα. Επομένως, οι επιθέσεις σε μία υποδομή μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές επιπτώσεις σε άλλες υποδομές και πολλές φορές, να επηρεάσουν και υποδομές άλλων κρατών. Όπως συνέβη και στην περίπτωση της Ισπανίας όπου το πρόβλημα επεκτάθηκε στην Πορτογαλία και επηρέασε και τη Γαλλία η οποία, όμως, φαίνεται πως κινητοποιήθηκε άμεσα.
-Πόσο ανθεκτική είναι η χώρα μας έναντι τέτοιων απειλών, είτε πρόκειται για κυβερνοεπίθεση είτε για κατάρρευση υποδομών λόγω κλιματικής αλλαγής; Και ποια βήματα πρέπει να γίνουν για να καταστεί κατά το δυνατόν… άτρωτη;
Η προστασία των κρίσιμων υποδομών μας και η θωράκιση της πατρίδας μας, από προκλήσεις και απειλές που πιθανό να θέσουν σε κίνδυνο την εθνική μας ακεραιότητα ή την εσωτερική μας ασφάλεια είναι εκ των ων ουκ άνευ. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται επιτακτική η ενδυνάμωση τόσο της λειτουργικής ανθεκτικότητας των κρίσιμων υποδομών μας όσο και η Εθνική μας Ανθεκτικότητα.
Ειδικότερα, θα πρέπει να αναπτυχθούν εθνικοί μηχανισμοί που θα αναγνωρίζουν τους κινδύνους και τις απειλές της Πατρίδας μας, θα αντιμετωπίζουν τις κοινωνικές πιέσεις, θα προβλέπουν και θα μετριάζουν το κοινωνικό σοκ που μπορεί να προκαλέσουν ακραία φαινόμενα ή καταστροφές και κρίσεις. Στόχος να ανακάμπτουν λειτουργικά άμεσα οι υποδομές και να επανέρχονται στο πρότερο φυσιολογικό λειτουργικό τους περιβάλλον.
Η ανθεκτικότητα των υποδομών ζωτικής σημασίας τόσο στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και του ΝΑΤΟ είναι πρωτίστως εθνική ευθύνη.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα -παρότι με το Π.Δ. 39 της 6ης Μαΐου 2011, έχει ενσωματωθεί η Οδηγία 2008/114/ΕΚ του Συμβουλίου της 8ης Δεκεμβρίου 2008 στην εθνική νομοθεσία- δεν υπάρχει Εθνική Στρατηγική Ανθεκτικότητας για την προστασία των Κρίσιμων Υποδομών ή Υποδομών Ζωτικής Σημασίας της πατρίδας μας.
Στην πλειοψηφία τους οι φορείς και οι υπηρεσίες του ελληνικού κράτους δεν έχουν προσδιορίσει ποιες είναι οι κρίσιμες υποδομές τους, αλλά και αν έχουν προσδιορίσει κάποιες, δεν έχουν προβεί σε ανάλυση κινδύνων και τρωτότητάς τους και δεν έχουν συγκροτήσει ένα μηχανισμό προστασίας τους.
Δηλαδή, έναν μηχανισμό που θα έχει την ικανότητα πρόληψης, προστασίας, αντίδρασης, αντίστασης, μετριασμού, απορρόφησης, αντιμετώπισης και ανάκαμψης από περιστατικά που έχουν τη δυνατότητα να διαταράξουν την παροχή βασικών υπηρεσιών.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι διαταραχές στις υποδομές ζωτικής σημασίας μπορούν να προέλθουν από πολλές πηγές, τόσο φυσικές όσο και ανθρωπογενείς. Και αυτές οι διαταραχές σε υποδομές ζωτικής σημασίας μπορεί να έχουν σημαντικές αρνητικές συνέπειες για συμμάχους στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ, αφού δύναται να παρεμποδίσουν τις στρατιωτικές δραστηριότητές τους και να αναστείλουν τις πρωτοβουλίες της Ε.Ε και του ΝΑΤΟ, για την πρόληψη διεθνών συγκρούσεων, της οικοδόμησης και διατήρησης της ειρήνης, αλλά και της ενίσχυσης της διεθνούς ασφάλειας και σταθερότητας.
-Άρα τι πρέπει να γίνει «εδώ και τώρα»;
Δεδομένου ότι δεν είναι δυνατή η πλήρης προστασία όλων των υποδομών ζωτικής σημασίας της χώρας, έμφαση πρέπει να δοθεί στις κρίσιμες υποδομές που σε οποιοδήποτε πλήγμα και αν δεχθούν, είναι υψίστης εθνικής σημασίας να συνεχίσουν να εκπληρώνουν τις βασικές λειτουργίες τους, ώστε να συνεχίσουν να καλύπτουν τις ανάγκες του πληθυσμού. Επίσης, έμφαση πρέπει να δοθεί στην προστασία των κρίσιμων υποδομών που σε οποιοδήποτε κίνδυνο ή απειλή αντιμετωπίσει η χώρα, θα εξασφαλίσουν την πρόληψη και διαχείριση κρίσεων και τις ζωτικές λειτουργίες αποτροπής και άμυνας της πατρίδας μας.
Για αυτές λοιπόν τις υποδομές ζωτικής σημασίας που θα επιλεγούν να προστατευτούν απαιτούνται άμεσα:
-Η αναγνώριση των απειλών και κινδύνων ή κρίσεων που πιθανό να αντιμετωπίσουν.
-Η εκπόνηση σχεδίου για την αντιμετώπιση των απειλών και κινδύνων ή κρίσεων που πιθανό να αντιμετωπίσουν.
-Η συγκρότηση ομάδας διαχείρισης και αντιμετώπισης των απειλών και κινδύνων ή κρίσεων που πιθανό να αντιμετωπίσουν.
-Η εύρεση των κατάλληλων εθνικών πόρων που θα πρέπει να είναι διαθέσιμοι για την υλοποίηση των ανωτέρω.
Τέλος, καθώς η γειτονιά μας φλέγεται, μέχρι να υλοποιηθούν τα όσα προανέφερα, πρέπει όλοι οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς να προβούν σε αύξηση των μέτρων ασφαλείας στις κρίσιμες υποδομές τους. Πρόσθετα μέτρα ελέγχου, αύξηση περιπολιών, εγκατάσταση ηλεκτρονικών μέσων επιτήρησης πρέπει να είναι στις άμεσες προτεραιότητές τους.
Επίσης, αν είναι εφικτό, θα πρέπει να εξασφαλίσουν και εναλλακτικά δίκτυα και κρίσιμες υποδομές που θα καλύψουν τις λειτουργίες των πρωταρχικών δικτύων και υποδομών σε περίπτωση που αυτά δεχτούν κάποιο πλήγμα και τεθούν εκτός λειτουργίας.
Εν κατακλείδι είναι αναγκαία η διαμόρφωση και ενδυνάμωση της Εθνικής μας Ανθεκτικότητας με τη συμμετοχή και συνεισφορά όλων των κοινωνικών και εθνικών δυνάμεων. Απαιτείται σχεδιασμός ενός ισχυρού μηχανισμού διακυβέρνησης και παρακολούθησης που θα λειτουργεί στη βάση της Ολιστικής Προσέγγισης (Whole of Government Approach), θα βελτιώσει τον διυπουργικό συντονισμό, θα αποσαφηνίσει τις λειτουργικές διαδικασίες κάθε κυβερνητικής υπηρεσίας και θα δύναται να αξιοποιήσει το σύνολο των κοινωνικών και εθνικών δυνάμεων (κρατικοί – ιδιωτικοί φορείς, κοινωνικοί φορείς, μη κυβερνητικές οργανώσεις, εθελοντές κ.λπ), ώστε να επιτυγχάνεται αποτελεσματική διαχείριση των διαθέσιμων υλικών και άυλων εθνικών πόρων, καθώς και ο καλύτερος συντονισμός της ομάδας διαχείρισης κρίσεων.
Επίσης, με αυτόν τον τρόπο θα εξασφαλιστεί η αποφυγή του διπλασιασμού ή και πολλαπλασιασμού των προσπαθειών και θα αξιοποιηθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε εμπλεκόμενου φορέα στη διαχείριση μιας κρίσης ή πολεμικών επιχειρήσεων.
Επιπρόσθετα, πρέπει να καταρτιστούν σχέδια επιχειρησιακής συνέχειας για κάθε οργανισμό και για κάθε είδους πρόκλησης, απειλής, κρίσης ή πολεμικής επιχείρησης, τα οποία θα ελέγχονται και αναθεωρούνται ανά τακτά διαστήματα, ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον ασφάλειας.
Και βέβαια, απαιτείται εξειδικευμένο και εκπαιδευμένο πολιτικό και στρατιωτικό προσωπικό, που θα έχει την ικανότητα και τις γνώσεις να λειτουργεί τις κρίσιμες υποδομές της χώρας και να αποκαθιστά άμεσα τις βλάβες από οποιαδήποτε προσβολή σε περίοδο ειρήνης και κρίσης ή εχθρικού πλήγματος σε περίοδο πολέμου.
Τέλος, απαιτείται η αξιοποίηση της τεχνολογίας για τη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού και ανθεκτικού συστήματος επικοινωνιών που θα εξασφαλίσει (ακόμη και στην εκδήλωση του πιο ακραίου και απίθανου συμβάντος), τη συνέχιση της λειτουργίας της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, τη συνεχή μετάδοση των πληροφοριών και τη συνεχή και αδιάλειπτη πρόσβαση τόσο των στελεχών του κράτους όσο και των Ενόπλων Δυνάμεων σε κρίσιμες εφαρμογές επικοινωνιών.
