Η γραφή Braille -ένα σημαντικό εργαλείο για την προσβασιμότητα της πληροφορίας για τα άτομα με οπτική αναπηρία- εφευρέθηκε το 1825 από τον μόλις 3χρονο Louis Braille, σε γαλλόφωνη εκδοχή, ενώ η επίσημη καθιέρωση του ελληνικού κώδικα Μπράιγ έγινε το 1948, με την προσαρμογή του γαλλικού κώδικα από επιτροπή Ελλήνων και ξένων επιστημόνων.
Από τότε, η Braille έγινε «γέφυρα» επικοινωνίας και γνώσης για εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο, δίνοντας πρόσβαση σε βιβλία, εκπαίδευση και πολιτισμό. Όμως στην πράξη, η παρουσία της στην τέχνη -ιδιαιτέρως στην ποίηση- παραμένει ελάχιστη.
Ταξίδι στον κόσμο της Braille μέσα από την ποίηση
Αυτό το κενό αντιλήφθηκε η Ελένη Παπαλαμπροπούλου όταν το 2017, βρισκόμενη σε διαδικασία έκδοσης της πρώτης της ποιητικής συλλογής, θέλησε να τη μεταγράψει σε Braille. Άλλωστε, όπως υπογραμμίζει μιλώντας στα Μακεδονικά Νέα, η τέχνη πρέπει και μπορεί να είναι συμπεριληπτική.
Έτσι, ξεκίνησε ένα ταξίδι που την οδήγησε στην Εθνική Ομοσπονδία Τυφλών. Εκεί έμαθε τη γραφή, πήρε πιστοποίηση από το Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών και άρχισε να διαβάζει και να γράφει πλέον και με έναν ακόμη τρόπο, αυτόν της αφής.
Η λέξη «ελπίδα» γραμμένη σε Braille με την χρήση πινακίδας και κέντρου γραφής (ή γραφίδα)
Όπως επισημαίνει, η αρχική της ιδέα δεν ήταν εύκολο να πραγματοποιηθεί καθώς η μεταγραφή των ποιημάτων της σε Braille απαιτούσε διαφορετικό χαρτί (σ.σ. ειδικό χαρτί βάρους 160-180 γραμμαρίων, στο οποίο διατηρείται η κατάλληλη αναγλυφότητα που απαιτεί η γραφή Braille), χρόνο και κόστος παραγωγής.
«Φυσικά δεν υπάρχει εταιρεία που να επενδύσει σε κάτι τέτοιο», σχολιάζει. Παρόλα αυτά, με τη βοήθεια του Φάρου Τυφλών και του Δημήτρη Παπασταματίου, η μεταγραφή των ποιημάτων της έγινε πραγματικότητα και το «Διάφανο Καταφύγιο» από τις εκδόσεις Θράκα, «ταξίδεψε» σε Ελλάδα και Κύπρο.
Η θέλησή της για συμπερίληψη στην τέχνη -και εν προκειμένω στην ποίηση- δεν σταμάτησε εκεί, καθώς προχώρησε στη δημιουργία μίας ανθολογίας σύγχρονης ελληνικής ποίησης αποκλειστικά σε Braille. «Δεν υπάρχει σε γραφή βλεπόντων, δημιουργήθηκε εξ’ αρχής για αυτό τον σκοπό», εξηγεί και διηγείται: «Έτρεξα μία δράση πριν από λίγα χρόνια μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να διαδοθεί η Braille λίγο περισσότερο. Έτσι, ποιητές και ποιήτριες μου εμπιστεύτηκαν τα ποιήματά τους, τα έκανα μεταγραφή σε Braille και βγάλαμε την ανθολογία».
Η ανθολογία εκδόθηκε το 2021 και είναι διαθέσιμη online. «Όταν μάθαινα τη γραφή και έψαχνα να βρω κείμενα για να διαβάσω δεν έβρισκα πολλά. Όσον αφορά την ποίηση είχε ελάχιστα έως καθόλου. Οπότε θέλησα τόσο το ηλεκτρονικό βιβλίο της ποιητικής μου συλλογής σε Braille, όσο και το ηλεκτρονικό βιβλίο της ανθολογίας να υπάρχoυν διαθέσιμα online στην Ανοικτή Βιβλιοθήκη για ανάγνωση και εκπαιδευτικούς σκοπούς», εξηγεί.
Ο Γκάτσος, ο Ρίτσος και η Πολυδούρη συναντούν την Braille
Παράλληλα, μιλά για τις κορνίζες της που κάνουν τον γύρο του διαδικτύου, με αποσπάσματα γνωστών ποιημάτων γραμμένων σε γραφή βλεπόντων και σε Braille.
«Ο σκοπός μου είναι να ανοίξει ένας μικρός διάλογος μέσα από τα social media. Κάθε κάδρο είναι για μένα ένας νέος προορισμός, ένα ταξίδι με όχημα την ποίηση και οδηγό την συμπερίληψη», σημειώνει χαρακτηριστικά.
Μάλιστα, δεν αποκλείει μία μελλοντική έκθεση των έργων της «ίσως και στο Nevronas Festival, το μεγαλύτερο συμπεριληπτικό Φεστιβάλ της Ελλάδας».
«Δεν υπάρχει κάποιος που θα γνωρίσει τη Braille και δε θα την αγαπήσει»
Μέχρι τότε συνεχίζει να παλεύει για τη συμπερίληψη μέσα από τα δυο αντικείμενα που αγαπά, όπως παραδέχεται. Την ποίηση και την Braille. «Πιστεύω πως δεν υπάρχει κάποιος που θα γνωρίσει τη braille και δε θα την αγαπήσει», λέει αφοπλιστικά και τονίζει πως η εκμάθησή της δεν είναι τόσο δύσκολη όσο πιθανόν να μοιάζει.
«Οι βλέποντες μπορούμε μέσα σε περίπου τρεις μήνες να μάθουμε να διαβάζουμε και να γράφουμε. Προσωπικά μου μοιάζει με σύστημα κρυπτογράφησης, έναν γρίφο που με προκαλεί να προσπαθήσω να διαβάσω τι λέει», προσθέτει.
Σε ερώτηση για την ανταπόκριση που λαμβάνει το εγχείρημά της από άτομα με οπτική αναπηρία, η ίδια παραδέχεται ενθουσιασμένη πως είναι θερμή.
«Όταν ξεκίνησα δεν ήξερα άτομα με οπτική αναπηρία, γνώρισα στην πορεία. Το feedback που λαμβάνω είναι θετικό, μου λένε να συνεχίσω. Νομίζω ότι κάθε κίνηση που κάνουμε για τη συμπερίληψη βάζει ένα μικρό λιθαράκι, στέλνει ένα μήνυμα. Η τέχνη πρέπει και μπορεί να είναι συμπεριληπτική. Θέλω να πιστεύω ότι ανοίγει ένας διάλογος, ότι κάποιο άτομο θα αναρωτηθεί τι είναι η Braille ή κάποιος συγγραφέας θα σκεφτεί να μεταγράψει το βιβλίο του», επισημαίνει.
Τι είναι αυτό, όμως, που κρατά στο «σκοτάδι» το ευρύ κοινό και πώς θα μπορούσαν οι συγγραφείς να μεταγράψουν τα έργα τους;
Η Ελένη πιστεύει πως οι περισσότεροι συγγραφείς θα ήταν θετικοί σε μία μεταγραφή του έργου τους, «αλλά έχει ένα κόστος και ο συγγραφέας στην Ελλάδα ήδη επιβαρύνεται. Οι εκδοτικές εταιρίες καλό θα ήταν να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση, ίσως με κάποια κρατική επιδότηση».
Όσον αφορά το ευρύ κοινό, η ίδια επισημαίνει πως λαμβάνει εξαιρετικά θετικές αντιδράσεις. «Ο κόσμος χαίρεται με αυτές τις κινήσεις. Θέλει να μαθαίνει. Απλώς ίσως μερικές φορές να μην ξέρουν που να ψάξουν ή ίσως να χρειάζονται ένα έναυσμα», εξηγεί.
Τέχνη… μετ’ εμποδίων
Αν και τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της συμπερίληψης, η ίδια επισημαίνει πως υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος.
«Τα τελευταία χρόνια νομίζω πως γίνονται κάποια μικρά βήματα και βλέπουμε τη συμπερίληψη. Για παράδειγμα, οδηγίες βγαίνουν σε γραφή Braille, ομιλίες και προγράμματα περιλαμβάνουν άτομο που τα μεταφέρει στη νοηματική. Το αναπηρικό κίνημα έχει αρχίσει να μεγαλώνει. Είμαστε ακόμη, όμως, πολύ πίσω», σχολιάζει σε σχετική ερώτηση.
«Επιβάλλεται να μην αποκλείονται άνθρωποι από την τέχνη. Ακόμη και στα θέατρα συνήθως υπάρχουν πολλά σκαλιά και δεν μπορεί ένα άτομο με αμαξίδιο να τα προσεγγίσει», τονίζει και υπογραμμίζει πως «η τέχνη πρέπει και μπορεί να είναι συμπεριληπτική. Δεν είναι κάτι συζητήσιμο. Αναπηρία είναι τα εμπόδια που βάζει η κοινωνία και η πολιτεία».
