Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ φαίνεται να ελπίζει ότι τα πρωτοφανή πλήγματα κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας θα πυροδοτήσουν μια αλυσιδωτή αντίδραση, οδηγώντας σε κοινωνική αναταραχή ικανή να ανατρέψει το καθεστώς της Τεχεράνης, σύμφωνα με ανάλυση του BBC.
Αυτό μαρτυρά άλλωστε και το μήνυμα που απηύθυνε το βράδυ της Παρασκευής προς τον ιρανικό λαό: «Ήρθε η ώρα ο ιρανικός λαός να ενωθεί γύρω από τη σημαία και την ιστορική του παρακαταθήκη, υπερασπιζόμενος την ελευθερία του από το κακό και καταπιεστικό καθεστώς».
Πολλοί Ιρανοί είναι δυσαρεστημένοι με την οικονομική κατάσταση, τον περιορισμό της ελευθερίας λόγου, την καταπίεση των δικαιωμάτων των γυναικών και των μειονοτήτων.
Υπό αυτό το πρίσμα, η επίθεση του Ισραήλ συνιστά πραγματική απειλή για την ιρανική ηγεσία.
Οι επιδρομές φέρονται να στοίχισαν τη ζωή στον αρχηγό των Φρουρών της Επανάστασης (IRGC), στον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου και σε πολλούς ανώτερους αξιωματικούς – ενώ οι επιθέσεις δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί. Το Ιράν αντέδρασε με καταιγισμό πυραυλικών επιθέσεων κατά της ισραηλινής επικράτειας, δηλώνοντας ότι έπληξε «δεκάδες στόχους, στρατιωτικά κέντρα και βάσεις».
Η κατάσταση κλιμακώθηκε ραγδαία. Μετά τα ιρανικά αντίποινα, ο Νετανιάχου προειδοποίησε: «Έπεται συνέχεια», αφήνοντας να εννοηθεί ότι ίσως στοχοποιηθούν και άλλα ηγετικά στελέχη του ιρανικού καθεστώτος.
Το Ισραήλ φαίνεται να υπολογίζει ότι οι επιθέσεις και οι στοχευμένες δολοφονίες μπορούν να αποσταθεροποιήσουν την κυβέρνηση στην Τεχεράνη και να ανοίξουν τον δρόμο για μια λαϊκή εξέγερση. Τουλάχιστον, κάτι τέτοιο φαίνεται να ελπίζει ο Νετανιάχου.
Αλλά πρόκειται για ρίσκο - και μάλιστα μεγάλο, υπογραμμίζει το BBC.
Όπως σημειώνει, δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι μπορεί να προκληθεί μια τέτοια αλυσιδωτή αντίδραση και ακόμη κι αν προκληθεί, είναι αβέβαιο πού θα καταλήξει.
Τη μεγαλύτερη ισχύ στο Ιράν κατέχουν όσοι ελέγχουν τις ένοπλες δυνάμεις και την οικονομία-– κυρίως σκληροπυρηνικά στελέχη των Φρουρών της Επανάστασης και άλλων μη εκλεγμένων θεσμών.
Δεν χρειάζεται να οργανώσουν πραξικόπημα: βρίσκονται ήδη στην εξουσία - και είναι σε θέση να οδηγήσουν το Ιράν σε ακόμη πιο συγκρουσιακή πορεία.
Ένα άλλο ενδεχόμενο είναι η κατάρρευση του καθεστώτος, που θα μπορούσε να επιφέρει χάος και αστάθεια. Με πληθυσμό σχεδόν 90 εκατομμυρίων, μια τέτοια εξέλιξη στο Ιράν θα είχε τεράστιες συνέπειες σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.
Ο απώτερος στόχος του Ισραήλ φαίνεται να είναι μια εξέγερση που θα φέρει στην εξουσία μια πιο φιλική προς αυτό ηγεσία. Όμως το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: ποιος θα μπορούσε να αποτελέσει αυτή την εναλλακτική;
Οι ιρανικές αντιπολιτευτικές δυνάμεις παραμένουν βαθιά κατακερματισμένες, και καμία δεν μοιάζει ικανή να αποτελέσει ρεαλιστική εναλλακτική πρόταση εξουσίας.
Μετά τις εξεγέρσεις του 2022, στο πλαίσιο του κινήματος «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», ορισμένες ομάδες επιχείρησαν να συγκροτήσουν μια ευρεία αντικαθεστωτική συμμαχία.
Ωστόσο, η πρωτοβουλία διαλύθηκε γρήγορα λόγω διαφωνιών για την ηγεσία και τη μορφή που θα έπρεπε να έχει ένα μελλοντικό καθεστώς.
Ορισμένοι κύκλοι στο Ισραήλ ενδέχεται να βλέπουν ως πιθανή εναλλακτική κάποιες από αυτές τις προσωπικότητες ή ομάδες.
Για παράδειγμα, ο Ρεζά Παχλαβί, γιος του Σάχη που ανετράπη το 1979, ζει εξόριστος και επί χρόνια προσπαθεί να πείσει τη διεθνή κοινότητα να στηρίξει τον αγώνα του. Έχει πραγματοποιήσει επισκέψεις στο Ισραήλ τα τελευταία χρόνια και, παρότι έχει αποκτήσει κάποια δημοφιλία, δεν είναι σαφές αν μπορεί να ηγηθεί ουσιαστικά μιας προσπάθειας για πολιτική αλλαγή.
Υπάρχει επίσης η Mujahideen-e Khalq (MEK), μια εξόριστη οργάνωση που επιδιώκει την ανατροπή του καθεστώτος, απορρίπτοντας όμως την επιστροφή της μοναρχίας.
Ιδρυμένη ως αριστερή ισλαμική οργάνωση, πολέμησε τον Σάχη και στη συνέχεια συμμάχησε με τον Σαντάμ Χουσεΐν κατά τον πόλεμο Ιράν - Ιράκ, γεγονός που την καθιστά αντιδημοφιλή εντός της χώρας.
Παραμένει ενεργή και διατηρεί επαφές με κύκλους στις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων υποστηρικτών του Τραμπ, όπως ο Μάικ Πομπέο, ο Τζον Μπόλτον και ο Ρούντι Τζουλιάνι. Ωστόσο, η επιρροή της έχει μειωθεί αισθητά σε σχέση με την περίοδο της πρώτης προεδρίας Τραμπ.
Υπάρχουν και άλλες πολιτικές δυνάμεις – από υπέρμαχους της κοσμικής δημοκρατίας έως υποστηρικτές της συνταγματικής μοναρχίας.
Ίσως, είναι ακόμη πολύ νωρίς για να εκτιμηθεί η πλήρης επίδραση των επιθέσεων της Παρασκευής. Στην ανταλλαγή πυρών του 2023, δεν υπήρξαν ενδείξεις ότι ο ιρανικός λαός θεώρησε τα γεγονότα ευκαιρία για ανατροπή του καθεστώτος.
Αυτή τη φορά, ωστόσο, η καταστροφή είναι άνευ προηγουμένου.
Έχει οριστικές επιλογές το Ιράν;
Το ερώτημα που προκύπτει είναι ποια στρατηγική ακολουθεί πλέον η Τεχεράνη. Παρά τα αντίποινα, δεν φαίνεται να διαθέτει αξιόπιστες επιλογές.
Μια διέξοδος θα μπορούσε να είναι η επιστροφή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τις ΗΠΑ, όπως έχει απαιτήσει ο Ντόναλντ Τραμπ - επιλογή που κάποιοι θεωρούν ως «ασφαλή έξοδο». Όμως, για την ιρανική ηγεσία, αυτό ισοδυναμεί με παραδοχή ήττας.
Η πιο πιθανή επιλογή μοιάζει να είναι η συνέχιση των επιθέσεων κατά του Ισραήλ - κάτι που το καθεστώς έχει υποσχεθεί στους υποστηρικτές του. Ωστόσο, μια τέτοια στρατηγική μπορεί να προκαλέσει νέες και σφοδρότερες αντιδράσεις από το Ισραήλ.
Η Τεχεράνη έχει επίσης απειλήσει στο παρελθόν να πλήξει αμερικανικές βάσεις και πρεσβείες στην περιοχή. Όμως, τέτοιες ενέργειες ενέχουν υψηλό ρίσκο και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ - κάτι που το Ιράν επιδιώκει να αποφύγει.
Καμία από αυτές τις επιλογές δεν είναι εύκολη ή ασφαλής, και οι συνέπειές τους είναι αδύνατο να προβλεφθούν.
Η σκόνη των επιθέσεων δεν έχει ακόμη κατακάτσει. Και κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα τι ακριβώς έχει αλλάξει - ή αν έχει αλλάξει κάτι - μέχρι να το δείξει ο χρόνος.
