Όπως σημειώνει, με την πάροδο των ετών, η Τεχεράνη έχει συγκεντρώσει ένα εκτεταμένο οπλοστάσιο, το οποίο περιλαμβάνει πυραύλους κρουζ και βαλλιστικούς πυραύλους, drones καμικάζι, καθώς και ποικίλες ναυτικές δυνατότητες - όπως θαλάσσιες νάρκες- που είναι κατάλληλες για την επιχείρηση αποκλεισμού της στενής πλωτής οδού που συνδέει τον Περσικό Κόλπο με τον Κόλπο του Ομάν.
Την ίδια στιγμή, εγείρονται ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο οι ισραηλινές επιθέσεις έχουν επηρεάσει την επιχειρησιακή ικανότητα του Ιράν να προβεί σε ένα τέτοιο βήμα ή ακόμη και κατά πόσον το καθεστώς της Τεχεράνης είναι διατεθειμένο να προχωρήσει σε μια τόσο δραστική ενέργεια, με ενδεχόμενες παγκόσμιες επιπτώσεις.
Ο Εσμαΐλ Κοσαρί βουλευτής και επικεφαλής της κοινοβουλευτικής επιτροπής άμυνας και εθνικής ασφάλειας του Ιράν, δήλωσε πως το ενδεχόμενο κλεισίματος του Στενού του Ορμούζ εξετάζεται «σοβαρά», σύμφωνα με πληθώρα δημοσιευμάτων. Η αρχική πηγή των δηλώσεών του φαίνεται να είναι άρθρο του κρατικού δικτύου ειδήσεων IRINN. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Κοσαρί κατέχει τον βαθμό του ταξίαρχου στο ισχυρό Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC).
Παρά τις εξελίξεις, το Στενό του Ορμούζ παραμένει ανοιχτό και η εμπορική ναυσιπλοΐα διεξάγεται χωρίς διακοπή, σύμφωνα με χθεσινή συμβουλευτική ανακοίνωση του Κοινού Κέντρου Ναυτιλιακών Πληροφοριών (JMIC) του Γραφείου Ναυτιλιακών Εμπορικών Επιχειρήσεων του Ηνωμένου Βασιλείου (UKMTO). «Προς το παρόν, το JMIC δεν έχει ενδείξεις αυξημένης απειλής για τη ναυτιλία», αναφέρεται στην ανακοίνωση.
Η τοποθέτηση αυτή ακολούθησε προηγούμενες προειδοποιήσεις του UKMTO-JMIC σχετικά με την κλιμάκωση της έντασης στην περιοχή, μετά την έναρξη των ισραηλινών επιθέσεων στο Ιράν την Πέμπτη.
Το Ιράν έχει στο παρελθόν απειλήσει επανειλημμένα με το κλείσιμο του Στενού του Ορμούζ, το οποίο στο στενότερο σημείο του έχει πλάτος μόλις 20 ναυτικά μίλια. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι μεγάλο μέρος του εμπίπτει στα εθνικά ύδατα του Ιράν και του Ομάν. Η θαλάσσια κυκλοφορία ακολουθεί δύο καθορισμένες λωρίδες πλάτους δύο ναυτικών μιλίων, μία εισόδου και μία εξόδου.
Το Στενό αποτελεί κρίσιμο πέρασμα για το παγκόσμιο εμπόριο ενέργειας: από αυτό διέρχεται περίπου το 20% του παγκόσμιου εμπορίου πετρελαίου και ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό των θαλάσσιων εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Κάθε μήνα το χρησιμοποιούν περίπου 3.000 πλοία.
Το ενδεχόμενο διακοπής της κυκλοφορίας στο Στενό θα είχε άμεσες και πιθανώς δραματικές επιπτώσεις στην παγκόσμια τιμή του πετρελαίου και, κατ’ επέκταση, σοβαρές οικονομικές αναταράξεις διεθνώς. Ήδη οι τιμές πετρελαίου έχουν καταγράψει άνοδο μετά την ισραηλινή επιχείρηση, η οποία πλέον περιλαμβάνει και ιρανικές ενεργειακές υποδομές.
Μεταξύ των πιο άμεσων επιλογών που διαθέτει το Ιράν για να διακόψει τη ναυσιπλοΐα είναι η τοποθέτηση ναρκών - μια τακτική που έχει ξαναχρησιμοποιήσει. Οι νάρκες αυτές μπορούν να αναπτυχθούν ταχύτατα από ταχύπλοα σκάφη του IRGC, εμπορικά πλοία με γερανούς ή και τα ναυτικά υποβρύχια του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων υποβρυχίων-νάνων.
Η εντοπισμός και εξουδετέρωση ναρκών είναι μια εξαιρετικά δύσκολη και επικίνδυνη διαδικασία, ακόμη και υπό ευνοϊκές συνθήκες. Αν το Ιράν επιχειρούσε το κλείσιμο του Στενού, θα μπορούσε να συνδυάσει αυτή την απειλή με άλλες - περιλαμβανομένων απευθείας επιθέσεων ή παρενοχλήσεων από ταχύπλοα σκάφη του IRGC σε ξένα πολεμικά και εμπορικά πλοία.
Στο παρελθόν, έχει χρησιμοποιήσει μικρά σκάφη για να τοποθετήσει μαγνητικές νάρκες σε κύτη πλοίων ή να προβεί σε καταλήψεις πλοίων μέσω επιβίβασης από ένοπλες ομάδες. Πολλά από τα μικρά ταχύπλοα του IRGC είναι εξοπλισμένα με πυραύλους κατά πλοίων, ενώ υπάρχουν επίσης πλοία επιφανείας και ημι-υποβρύχια με δυνατότητα εκτόξευσης τορπιλών, αντιαρματικών πυραύλων, ρουκετών και άλλων όπλων.
Οι ιρανικές ναυτικές δυνάμεις έχουν εκπαιδευτεί στις λεγόμενες «τακτικές σμηνουργίας» - επιθέσεις από πολλαπλά μικρά σκάφη ταυτόχρονα - ώστε να υπερκεράσουν την άμυνα μεγαλύτερων πολεμικών πλοίων.
Τα τελευταία χρόνια, το Ιράν έχει επίσης μετατρέψει φορτηγά πλοία σε «μητρικά» για την εκτόξευση πυραύλων και drones, περιλαμβανομένων όσων αποκαλεί «φορείς μη επανδρωμένων αεροσκαφών». Ωστόσο, σύμφωνα με το TWZ, σε μια ενδεχόμενη σύγκρουση εντός των περιορισμένων υδάτων του Στενού, αυτά τα μεγάλα πλοία πιθανότατα θα αποτελούσαν εύκολους στόχους για αντίπαλες δυνάμεις.
Το Ιράν αναπτύσσει επίσης σταθερά μη επανδρωμένα σκάφη επιφανείας και υποθαλάσσια οχήματα, ικανά να εξαπολύσουν επιθέσεις καμικάζι, ενισχύοντας το οπλοστάσιό του. Αν και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία έχει καταδείξει πλήρως τις υπαρκτές απειλές που συνιστούν αυτές οι δυνατότητες για πλοία, παράκτιους στόχους, ακόμη και εναέριες απειλές, το Ιράν - μαζί με τους συμμάχους του Χούθι στην Υεμένη - αποτελεί εδώ και καιρό πρωτοπόρο σε αυτόν τον τομέα.
Οι πύραυλοι κρουζ κατά πλοίων, οι βαλλιστικοί πύραυλοι που εκτοξεύονται από την ακτή, καθώς και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη καμικάζι, συνιστούν ένα ακόμη βασικό στοιχείο των απειλών που ενδέχεται να επιστρατεύσει το Ιράν στο Στενό του Ορμούζ. Η απειλή αυτή επιτείνεται από τη στενότητα της πλωτής οδού, η οποία προσφέρει εξαιρετικά περιορισμένο χώρο ελιγμών - ιδίως για μεγάλα πλοία - σε περίπτωση επιθέσεων κορεσμού μεγάλης κλίμακας.
Η προοπτική να μετατρέψει το Ιράν το Στενό σε ζώνη εμπλοκής με υπερηχητικούς πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη αποτελεί ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό σενάριο, στο οποίο το The War Zone (TWZ) έχει επανειλημμένα εστιάσει στο παρελθόν.
Οι ισραηλινές επιθέσεις στο Ιράν από την Πέμπτη εγείρουν ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο η Τεχεράνη θα μπορούσε να υλοποιήσει απειλές περί αποκλεισμού του Στενού του Ορμούζ. Εκτός από την παρεμπόδιση της λειτουργίας πυρηνικών εγκαταστάσεων, ένα από τα βασικά σημεία των ισραηλινών επιχειρήσεων μέχρι στιγμής φαίνεται να είναι η αποδυνάμωση των ιρανικών δυνατοτήτων στους βαλλιστικούς πυραύλους.
Δορυφορική εικόνα του Planet Labs, τραβηγμένη στις 12 Ιουνίου, ενίσχυσε την πιθανότητα το Ισραήλ να στοχεύει ναυτικές δυνάμεις του IRGC σε βάση στον Περσικό Κόλπο - κάτι που παραμένει μέχρι στιγμής ανεπιβεβαίωτο. Η εν λόγω τοποθεσία δεν έχει συμπεριληφθεί στους κατά τα άλλα εκτενείς ισχυρισμούς των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων (IDF) σχετικά με τους στόχους που έχουν πληγεί στο Ιράν.
Τόσο το «μη επανδρωμένο αεροπλανοφόρο» Shahid Bagheri όσο και το υποστηρικτικό πλοίο Shahid Mahdavi έχουν παρατηρηθεί να αποχωρούν από το λιμάνι εγκατάστασής τους στο Μπαντάρ Αμπάς, όπου θα ήταν ιδιαίτερα ευάλωτα σε πλήγματα.
Όπως έχει ήδη επισημάνει το The War Zone (TWZ) στην ανάλυσή του για την τρέχουσα σύγκρουση Ιράν–Ισραήλ, η Τεχεράνη διαθέτει σημαντική ικανότητα να διασπείρει τους βαλλιστικούς και κρουζ πυραύλους της. Αυτό καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την έγκαιρη ανίχνευσή τους και την πραγματοποίηση προληπτικών πληγμάτων, δημιουργώντας επιπλέον αβεβαιότητα σχετικά με το πού και πότε μπορεί να εκδηλωθούν αιφνίδιες απειλές.
Παράλληλα, όπως έχει αναφερθεί και προηγουμένως, η διαδικασία εκκαθάρισης ναρκοθετημένων θαλάσσιων περιοχών είναι γενικά αργή και επικίνδυνη - ειδικά όταν συνοδεύεται από ταυτόχρονες απειλές. Το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ και άλλες ναυτικές δυνάμεις έχουν καταβάλει προσπάθειες για τον περιορισμό αυτών των κινδύνων, μεταξύ άλλων με την αυξανόμενη χρήση μη επανδρωμένων επιφανειακών και υποθαλάσσιων πλατφορμών. Ωστόσο, ανάλογα με τον αριθμό των ναρκών που θα μπορούσε να τοποθετήσει το Ιράν, μια επιχείρηση πλήρους εκκαθάρισης θα μπορούσε να διαρκέσει εβδομάδες, ακόμη και μήνες.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η εκστρατεία των Χούθι της Υεμένης κατά εμπορικών και ξένων πολεμικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα και την ευρύτερη περιοχή από τον Οκτώβριο του 2023 έχει ήδη αποδείξει στην πράξη πολλές από τις δυνατότητες και τις τακτικές που θα μπορούσε να επιστρατεύσει το Ιράν στο Στενό του Ορμούζ.
Οι μαχητές της Υεμένης κατέδειξαν πώς ακόμα και περιορισμένες επιθέσεις κατά πολιτικών στόχων στη θάλασσα μπορούν να προκαλέσουν τεράστιες επιπτώσεις - ακόμη και υπό συνθήκες ενεργής ξένης στρατιωτικής παρουσίας.
Παρά τις αμερικανικές και διεθνείς δυνάμεις που περιπολούν την Ερυθρά Θάλασσα και πλήττουν στόχους των Χούθι στην ενδοχώρα, η εμπορική ναυσιπλοΐα στην περιοχή είχε σε μεγάλο βαθμό καταρρεύσει το 2024. Πολλά πλοία αναγκάστηκαν να παρακάμψουν τη Διώρυγα του Σουέζ, επιλέγοντας τη μακρύτερη διαδρομή γύρω από το Κέρας της Αφρικής — μια αλλαγή που δημιούργησε επιπλέον κόστος σχεδόν 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη διεθνή ναυτιλιακή βιομηχανία. Αν και η κατάσταση έχει αρχίσει να εξομαλύνεται κάπως, ιδίως μετά τη συμφωνία εκεχειρίας μεταξύ ΗΠΑ και Χούθι τον Μάιο, υπάρχουν φόβοι ότι η τάση αυτή μπορεί να αντιστραφεί, εν μέσω της αυξανόμενης γεωπολιτικής έντασης.
Το Ιράν έχει ήδη διατυπώσει σαφείς απειλές πως θα στοχοποιήσει αμερικανικές και άλλες ξένες δυνάμεις στη Μέση Ανατολή, σε περίπτωση που αυτές συνδράμουν την άμυνα του Ισραήλ απέναντι σε ιρανικές επιθέσεις με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Δεν αποκλείεται οι ιρανικές δυνάμεις να επιχειρήσουν ανάλογα πλήγματα κατά τρίτων χωρών, ως αντίποινα σε κάθε προσπάθεια να διατηρηθεί ανοικτή η κρίσιμη θαλάσσια οδός του Στενού του Ορμούζ.
Με βάση όλα τα παραπάνω, η Ερυθρά Θάλασσα μπορεί μεν να παρακαμφθεί, ωστόσο το Στενό του Ορμούζ αποτελεί τη μοναδική έξοδο για την εμπορική ναυτιλία από τον Περσικό Κόλπο. Συνεπώς, ακόμη και μια μερική προσπάθεια του Ιράν να αποκλείσει τη στρατηγική αυτή πλωτή οδό θα είχε ευρύτερες, περιφερειακές και παγκόσμιες συνέπειες, προκαλώντας πολυεπίπεδες αντιδράσεις από ξένες δυνάμεις ανά τον κόσμο.
Ιδιαίτερα τα αραβικά κράτη του Κόλπου – ιστορικοί αντίπαλοι του Ιράν και σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών – θα δέχονταν έντονες πιέσεις να αναλάβουν δράση ή τουλάχιστον να υποστηρίξουν κάποιας μορφής διεθνή παρέμβαση, καθώς οι οικονομίες τους εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αν και θα μπορούσαν να επιχειρήσουν μεταφορά ενεργειακών αποθεμάτων σε άλλες περιοχές της Αραβικής Χερσονήσου για εξαγωγή, η μη αξιοποίηση των εγκατεστημένων υποδομών στον Περσικό Κόλπο θα προκαλούσε σοβαρές επιπτώσεις.
Το Ιράν γνωρίζει καλά αυτούς τους κινδύνους, έχοντας ζήσει τις συνέπειες του λεγόμενου «Πολέμου των Δεξαμενόπλοιων» τη δεκαετία του 1980, στη διάρκεια του πολέμου με το Ιράκ, όταν είχε προκαλέσει έντονη αμερικανική στρατιωτική απάντηση. Η πιθανότητα επανάληψης ενός τέτοιου σεναρίου εξακολουθεί να επηρεάζει βαθιά τη στρατηγική στάση των ΗΠΑ και τον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης για την περιοχή.
Πιο πρόσφατα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες για τη δημιουργία ευρύτερου διεθνούς συνασπισμού με στόχο τη διατήρηση της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στο Στενό του Ορμούζ. Από την πλευρά του, το Ιράν φαίνεται να προσπαθεί να αποτρέψει τον αμερικανικό στρατό – κυρίως – από το να εμπλακεί ενεργά στη σύγκρουση στο πλευρό του Ισραήλ. Ωστόσο, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οποιαδήποτε ιρανική απόπειρα αποκλεισμού της ναυσιπλοΐας στην περιοχή δεν θα προκαλούσε ακριβώς την αντίθετη αντίδραση.
Η απόφαση για κλείσιμο του Στενού θα ενείχε και έναν ακόμη κρίσιμο κίνδυνο: την αποξένωση βασικών διεθνών εταίρων του Ιράν, με πρώτη την Κίνα – μία από τις μεγαλύτερες εισαγωγείς ιρανικού και μεσανατολικού πετρελαίου.
«Η Κίνα δεν θέλει να διαταραχθεί με κανέναν τρόπο η ροή πετρελαίου από τον Περσικό Κόλπο και δεν θέλει να αυξηθεί η τιμή του πετρελαίου», δήλωσε η Έλεν Γουόλντ, πρόεδρος της Transversal Consulting, στο CNBC για ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε χθες. «Γι’ αυτό και θα ασκήσουν όλη την οικονομική τους επιρροή στο Ιράν».
Τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι κρίσιμης σημασίας για την ιρανική οικονομία και ενδέχεται να αποδειχθούν ακόμα πιο αναγκαία εν μέσω της τρέχουσας σύγκρουσης. Οποιαδήποτε διατάραξη του θαλάσσιου εμπορίου θα μπορούσε να έχει επιπρόσθετες επιπτώσεις για το καθεστώς της Τεχεράνης. Τους τελευταίους μήνες, σύμφωνα με αναφορές, το Ιράν αύξησε τις εισαγωγές χημικών από την Κίνα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή πυραυλικών καυσίμων, ενώ προμηθεύεται επίσης στρατιωτικό υλικό τόσο από την Κίνα όσο και από τη Ρωσία.
«Οι φίλοι τους θα υποφέρουν περισσότερο από τους εχθρούς τους... Γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι θα το τολμούσαν», δήλωσε στο CNBC ο Άνας Αλχατζή, διευθύνων σύμβουλος της Energy Outlook Advisors. «Δεν είναι προς το συμφέρον τους να προκαλέσουν αποσταθεροποίηση, γιατί πρώτοι εκείνοι θα πληγούν».
Μένει να φανεί αν το Ιράν θα συνεχίσει να συνυπολογίζει τους κινδύνους πρόκλησης νέων περιφερειακών και παγκόσμιων κρίσεων - με αντιπάλους και συμμάχους - όσο η εκστρατεία ισραηλινών επιθέσεων βρίσκεται σε εξέλιξη. Το καθεστώς της Τεχεράνης ενδέχεται να νιώσει πίεση να προβεί σε δραστικά μέτρα, ιδίως αν θεωρήσει ότι η επιβίωσή του απειλείται.
Αν δοθεί σχετική εντολή, το Ιράν θα μπορούσε να εφαρμόσει άμεσα μέτρα όπως η ναρκοθέτηση, σε βαθμό που θα προκαλούσαν σοβαρές αναταράξεις, ακόμα και αν οι ΗΠΑ ή άλλες δυνάμεις κινητοποιούνταν με παρόμοια ταχύτητα. Ακόμη κι αν δεν επιτευχθεί πλήρες κλείσιμο του Στενού, οι συνέπειες θα ήταν άμεσες.
Οι ΗΠΑ και άλλες ξένες δυνάμεις θα αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης ότι το πέρασμα είναι ασφαλές, ιδίως λόγω των προσπαθειών που απαιτούνται για τον εντοπισμό κινητών εκτοξευτών πυραύλων στην ξηρά.
Τυχόν επιχειρήσεις για την αντιμετώπιση των ιρανικών κινήσεων, είτε στη θάλασσα είτε στην ξηρά, θα διεξάγονταν σε ένα εξαιρετικά εχθρικό αεροναυτικό περιβάλλον — εντός και πέραν της ευρύτερης ζώνης υπερεμπλοκής πυραύλων κατά πλοίων που έχει περιγραφεί σε προηγούμενες αναλύσεις. Αποστολές υποστήριξης, όπως η καταστολή και καταστροφή της εχθρικής αεράμυνας και η συλλογή πληροφοριών, θα ήταν κρίσιμες, απαιτώντας τη συγκρότηση ενός εκτεταμένου επιχειρησιακού πακέτου και τη διάθεση σημαντικών πόρων.
«Η αντίδραση του Ιράν, των πληρεξουσίων και των συμμάχων του παραμένει απρόβλεπτη, ενώ οι επιπτώσεις στο ναυτιλιακό περιβάλλον δεν μπορούν να προβλεφθούν», προειδοποίησε στην τελευταία του ανακοίνωση το UKMTO JMIC. «Λόγω της εγγύτητας κρίσιμων θαλάσσιων οδών και σημείων συμφόρησης με περιφερειακά μέτωπα έντασης, η πιθανότητα ταχείας κλιμάκωσης που θα επηρεάσει τη ναυσιπλοΐα δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Η απειλή των Χούθι, οι οποίοι έχουν δηλώσει πως θα απαντήσουν σε περίπτωση εμπλοκής των ΗΠΑ, αυξάνει τον κίνδυνο ευρύτερης περιφερειακής ανάφλεξης».
Συνολικά, παραμένει ασαφές τόσο το κατά πόσον το Ιράν έχει την επιχειρησιακή ικανότητα να αποκλείσει το Στενό του Ορμούζ, όσο και αν προτίθεται πράγματι να το επιχειρήσει. Ωστόσο, η πιθανότητα αυτή εξακολουθεί να αποτελεί έναν παράγοντα διεθνούς ανησυχίας με ευρύτερες γεωπολιτικές προεκτάσεις.
