Μόνον πρόσφατα, μόλις το 2012, εκδόθηκε το βιβλίο του Ιάσονα Χανδρινού «Το τιμωρό χέρι του λαού» (εκδ. Θεμέλιο) που εξιστορεί τη δράση της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα. Για την ΟΠΛΑ Θεσσαλονίκης έχουν υποπέσει στην αντίληψή μου τρία βιβλία, εκ των οποίων τα δύο, αναφέρονται και σε άλλα γεγονότα, ενώ το ένα αποκλειστικά στην ΟΠΛΑ.
Το πρώτο, είναι το γνωστό βιβλίο του Δημήτρη Θεοχαρίδη «Η Μακεδονία στις φλόγες» που εκδόθηκε το 1968 με αυτοέκδοση. Το υλικό είχε κυκλοφορήσει υπό μορφή καθημερινής κειμενογραφίας στην εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» στα τέλη του 1964. Κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία μεταχειρισμένο. Το δεύτερο βιβλίο είναι του Στρατή Αναστασιάδη, υψηλόβαθμου στελέχους του ΚΚΕ την περίοδο της Κατοχής, «Από την αντίσταση στη διάψευση» εκδ. Επίκεντρο, 2013, και το τρίτο βιβλίο -- αυτό που αναφέρεται αποκλειστικά στην ΟΠΛΑ Θεσσαλονίκης-- είναι της Σοφίας Ηλιάδου—Τάχου «Μέρες της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη» εκδ. Επίκεντρο, 2013.
Τα κείμενα του Δημήτρη Θεοχαρίδη όταν κυκλοφόρησαν στην εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» δεν αμφισβητήθηκαν. Μετέπειτα οι ιστοριογράφοι της Αριστεράς ασχολήθηκαν αποκλειστικά με το άτομό του και με το γεγονός ότι κατά την Κατοχή είχε διατελέσει συνεργάτης του Αθανάσιου Χρυσοχόου και όχι με τα όσα έγραφε. Στο βιβλίο του μεταξύ άλλων περιγράφονται δύο ειδεχθείς δολοφονίες Θεσσαλονικέων από την ΟΠΛΑ του Τάσου Τέλογλου, γνωστής προσωπικότητας της κοινωνίας της πόλης καθώς και του Α. Μήτταλα, ο οποίος χειριζόταν τον ασύρματο που ενημέρωνε την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας για το τι γινόταν στη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1944. Οι δολοφόνοι του Τέλογλου παρέμειναν ατιμώρητοι, του δε Μήτταλα συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν.
Επίσης στο βιβλίο «Η Μακεδονία στις φλόγες» περιγράφεται με κάθε λεπτομέρεια η πορεία προς την Αρδέα κατά την οποία φονεύθηκαν περί τους 600 ομήρους -- σύμφωνα με τον συγγραφέα-- επίσης αναφέρονται τα ονόματα όσων πρωτοστάτησαν στις δολοφονίες στις δυτικές και τις ανατολικές συνοικίες, ενώ γίνεται αναφορά στους ομαδικούς τάφους εθνικοφρόνων που βρέθηκαν μετά την αποχώρηση του ΕΛΑΣ από την πόλη, στο Υδραγωγείο, στην Άνω Πόλη, στο Φίλυρο και στο συμμαχικό νεκροταφείο. Μόνον στο Υδραγωγείο καταμετρήθηκαν 153 πτώματα και αναγνωρίσθηκαν τα 42. Επίσης ο συγγραφέας περιγράφει πώς εκτελέστηκαν στην Άνω Πόλη τρείς δεκαοχτάχρονοι μαθητές, μέλη της νεολαίας του ΕΔΕΣ, μετά τη μάχη στο σπίτι της οικογένειας Μπακατσέλου, τον Οκτώβριο του 1944. Κατά τον Θεοχαρίδη δύο ήταν τα βασικά κριτήρια για την πλειονότητα των συλλήψεων και των εκτελέσεων. Η αντιβουλγαρική δραστηριότητα των θυμάτων και οι αντικομμουνιστικές τους πεποιθήσεις. Το βιβλίο, παρ΄ότι έχουν περάσει τόσες δεκαετίες από την έκδοσή του, παραμένει εμβληματικό καθώς ο συγγραφέας είδε, άκουσε και έζησε τα γεγονότα που εξιστορεί.
Το βιβλίο του Στρατή Αναστασιάδη στο οποίο αναφέρθηκα σε προηγούμενο κείμενο μου για τον Αθανάσιο Χρυσοχόου προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για το 1944 και κυρίως για την περίοδο της Εαμοκρατίας στη Θεσσαλονίκη. Περιγράφει και αυτός την επίθεση του ΕΛΑΣ στο σπίτι του Γεωργίου Μπακατσέλου, πολιτικού εκπροσώπου του ΕΔΕΣ στην πόλη, χωρίς να αναφέρεται σε λεπτομέρειες, ενώ είναι διεξοδικός στα της παράδοσης του Χρυσοχόου στον ΕΛΑΣ. Στο βιβλίο του δεν υπάρχουν αναφορές στη δράση της ΟΠΛΑ, αν και ο ίδιος ήταν ουσιαστικά, παρά το πολύ νεαρό της ηλικίας του, υπεύθυνος του ΚΚΕ για την Άνω Πόλη.
Το βιβλίο που παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον είναι της Σοφίας Ηλιάδου-Τάχου διότι αναφέρεται αποκλειστικά στη δράση της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη. Η συγγραφέας επιμελήθηκε το ημερολόγιο ενός στελέχους της ΟΠΛΑ του Ν. Τσιρώνη, επεξεργάστηκε και τεκμηρίωσε αρχειακά τα όσα κατέγραφε ο Τσιρώνης και διαβάζοντάς το έχουμε μια ιδιαίτερα ικανοποιητική εικόνα για τη δράση της ΟΠΛΑ στην πόλη μας. Η Σ. Ηλιάδου-Τάχου σεβόμενη τα προσωπικά δεδομένα καταφεύγει στη χρήση ακρωνυμίων ακόμα και στις περιπτώσεις που ο Τσιρώνης αναφέρεται σε πρόσωπα με τα πραγματικά τους ονόματα. Υπάρχει πλήρης καταγραφή των συμπλοκών της ΟΠΛΑ και του ΕΛΑΣ με τις αντίπαλες δυνάμεις, που στις περισσότερες περιπτώσεις βαρύνονται με την κατηγορία της συνεργασίας με τις δυνάμεις Κατοχής. Ο Τσιρώνης, στις αρχές του 1945 πηγαίνει και αυτός στο Μπούλκες και συνεχίζει από εκεί τη σύνταξη του ημερολογίου του.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να κάνω μια παρατήρηση η οποία δεν είναι μόνον μεθοδολογική. Είναι λάθος να θεωρούμε τη Στενή Αυτοάμυνα ως συνέχεια της ΟΠΛΑ. Άλλο πράγμα είναι η ΟΠΛΑ και άλλο η Στενή Αυτοάμυνα που έδρασε στη Θεσσαλονίκη το 1946 και μέχρι τα μισά του 1947. Η ΟΠΛΑ ήταν μια οργάνωση εκτελεστών που δε δραστηριοποιήθηκε μόνον κατά την Κατοχή, αλλά και κατά την Απελευθέρωση και κατά τα Δεκεμβριανά. Τα περισσότερα μέλη της χάθηκαν μέσα στην ανωνυμία των πόλεων, ελάχιστα συνελήφθησαν και ακόμα λιγότερα εκτελέστηκαν. Η Στενή Αυτοάμυνα αποτελούσε ουσιαστικά ένα εν τη γεννέσει του αντάρτικο πόλεων, σε καιρό εμφυλίου πολέμου. Πλην του επικεφαλής Γουσόπουλου, όλα τα μέλη της συνελήφθησαν και τα περισσότερα εκτελέστηκαν.
