Παρουσιάζοντας μια σειρά από χάρτες θα προσπαθήσω να καταδείξω σύντομα τι ακριβώς συμβαίνει με το Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο, τις Θαλάσσιες Ζώνες και τους Υδρογονάνθρακες ώστε στη συνέχεια να μπορέσουμε να δούμε αναλυτικά το τι συμβαίνει σήμερα.
Στον παραπάνω χάρτη βλέπουμε τα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και της Κυπριακής ΑΟΖ. Εμείς δεν έχουμε κηρύξει Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες σε όλες τις περιοχές. Έχουμε κηρύξει μόνο σε δύο θάλασσές μας. Όπου υπάρχει διακεκομμένη γραμμή απεικονίζεται η συμφωνία της χώρας μας με άλλες χώρες και συγκεκριμένα με την Ιταλία και την Αίγυπτο, ενώ τα υπόλοιπα σημεία αποτελούν ένα προσωρινό όριο, το οποίο δεχόμαστε βάσει του νόμου 4001/2011.
Ο παραπάνω είναι ένας χάρτης που κατατέθηκε από την Τουρκία στον ΟΗΕ στις 18 Μαρτίου του 2020. Όπως μπορείτε να διαπιστώσετε οι γείτονες θεωρούν ότι αποτελεί τουρκική υφαλοκρηπίδα μια μεγάλη περιοχή από την Κύπρο μέχρι την Κρήτη. Στα νησιά Ρόδο, Κάσο, Κάρπαθο και Κρήτη , καθώς και στην Κύπρο αφήνουν μόνο χωρικά ύδατα. Στην περίπτωση της Ελλάδας η έκταση των χωρικών υδάτων είναι 6 ν. μίλια, ενώ στην περίπτωση της Κύπρου είναι 12 ν. μίλια.
Εκτός από τον χάρτη που κατατέθηκε στον ΟΗΕ, υπάρχει κι ένας άλλος που απεικονίζει τα όρια της περιοχής που οι Τούρκοι αποκαλούν "Γαλάζια Πατρίδα". Πρόκειται για επίσημο δόγμα της Τουρκίας, το οποίο χαρακτηρίζω ως εργαλείο του "νεοθωμανισμού". Θα σας εξηγήσω τι εννοώ. Αυτήν τη στιγμή τρεις πρώην αυτοκρατορίες, η Ρωσική, η Κινεζική και η Τουρκική επιδιώκουν αναβίωση του χαμένου αυτοκρατορικού τους μεγαλείου. Η Ρωσία μιλά για τον ρωσικό κόσμο. Ποιος είναι αυτός ο κόσμος; Είναι τα κράτη αυτά που έχουν δημιουργηθεί στις περιοχές που παραδοσιακά η Ρωσία έχτισε την αυτοκρατορία της, δηλαδή την ΕΣΣΔ.
Η Κίνα από την άλλη, βλέπει την αυτοκρατορία της στις θαλάσσιες ζώνες. Τι λέει το Δίκαιο της θάλασσας; Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη εκτείνεται έως 200 μίλια από τις ακτές. Τι λέει η Κίνα; Η κινεζική Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη εκτείνεται έως 1500 μίλια από τις ακτές. Γιατί; «Διότι αυτές οι περιοχές ανήκαν στο παρελθόν στην κινεζική αυτοκρατορία», λέει. «Είμαι κράτος από το 180 π.Χ. διαρκώς και διαφεντεύω αυτές τις θάλασσες», λέει. Αυτά βλέπει η Τουρκία και λέει πως οι περιοχές της "Γαλάζιας Πατρίδας" «είναι η παλιά Οθωμανική μου επικράτεια και εκεί ασκώ επικυριαρχία».
Ο παραπάνω χάρτης δεν έχει δημοσιευθεί επισήμως, αλλά σε αυτόν έχω αποτυπώσει με κόκκινη γραμμή τον χάρτη που έχει καταθέσει η Τουρκία στον ΟΗΕ το 2020. Βλέπετε, ότι στην περίπτωση της Ανατολικής Μεσογείου η "Γαλάζια Πατρίδα" ταυτίζεται σχεδόν πλήρως, ενώ στην περίπτωση του Αιγαίου αποτυπώνονται οι παλιές διεκδικήσεις της γειτονικής χώρας από το 1974.
Τον Νοέμβριο του 2019 είχαμε ένα Τουρκολιβυκό μνημόνιο, αυτό που στον παραπάνω χάρτη απεικονίζεται με τη μικρή μαύρη γραμμή στη μέση. Τι είναι το Τουρκολυβικό μνημόνιο; Είναι αυτό που λέει η Τουρκία στη Λιβύη. " Εάν υπογράψεις συμφωνία με την Ελλάδα, τότε η περιοχή σου είναι πολύ μικρή, θα πάει στα 63.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα Εάν υπογράψεις συμφωνία μαζί μου θα κερδίσεις επιπλέον 39.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. ".
Θα είχε δίκιο η Τουρκία να καταθέσει αυτή την πρόταση μόνον εάν η γεωγραφία της περιοχής ήταν όπως παρουσιάζεται στoν παρακάτω πίνακα.
Εάν δηλαδή στην περιοχή, δεν υπήρχε κανένα νησί. Ναι, τότε θα μπορούσε η Τουρκία με τη Λιβύη να προχωρήσουν σε μια τέτοια συμφωνία. Γιατί δεν θα υπήρχε τίποτα ανάμεσά στις ηπειρωτικές ακτές. Στα μάτια της Τουρκίας ωστόσο, αυτός είναι ο χάρτης της περιοχής. Νησιά δεν υπάρχουν, δεν αναγνωρίζουν την ύπαρξή τους, δεν τους αναγνωρίζονται δικαιώματα. Υπάρχουν μόνον οι ηπειρωτικές ακτές. Αυτή είναι η πραγματικότητα της Τουρκίας κι εδώ ταιριάζει απόλυτα η φράση του Λουίτζι Πιραντέλλο "έτσι είναι εάν έτσι νομίζετε"
Τον Αύγουστο του 2020 υπεγράφη μια συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου. Η συμφωνία αυτή απεικονίζεται με μπλε χρώμα στον χάρτη και όπως μπορείτε να διαπιστώσετε καλύπτει το δυτικό τμήμα των διεκδικήσεων της Τουρκίας εν συγκρίσει προς τον χάρτη που κατέθεσε η τελευταία τον Μάρτιο του 2020 στον ΟΗΕ. Αυτή με λίγα λόγια δηλαδή, ήταν η ελληνική απάντηση.
Τέλος ο παραπάνω είναι ο Χάρτης του Ελληνικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, ο οποίος ουσιαστικά ταυτίζεται με τον χάρτη που παρουσιάσαμε στην αρχή.
Αυτά, για να μπούμε λίγο στο θέμα και να δούμε που βρισκόμαστε σήμερα. Ωραίες οι απεικονίσεις στους χάρτες, αλλά να ξέρουμε και τι μας γίνεται στο σήμερα.
Και ξεκινώ από το Κυπριακό. Τι περιμένουμε; Μάλλον τίποτα. Για ποιον λόγο; Διότι η Τουρκία δεν πιέζεται από κανέναν προκειμένου να προχωρήσει σε οποιαδήποτε λύση του ζητήματος η οποία να πλησιάζει έστω και στοιχειωδώς σε αυτό που αποκαλούμε δίκαιη και βιώσιμη λύση. Προσέξτε, το βιώσιμη έχει σημασία. Δούλεψα δυόμιση χρόνια στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη. Φεύγοντας, είχα την αίσθηση ότι έφευγα από ένα κράτος το οποίο κανείς δεν μπορεί να λειτουργήσει. Γιατί; Γιατί έχει τέσσερα ποινικά συστήματα, 14 διαφορετικά κοινοβούλια, 3 διαφορετικές αστυνομίες κ.ο.κ.
Παρόμοιο ήταν και το πρόβλημα που πήγε να δημιουργηθεί στην Κύπρο με το σχέδιο Ανάν. Να έχεις δηλαδή ένα μη βιώσιμο σχήμα.
Ας δούμε τι σημαίνει το Αιγαίο εν συγκρίσει προς την ανατολική Μεσόγειο. Το Αιγαίο είναι μια εσωστρεφής θάλασσα. Κοιτάζοντας το Αιγαίο βλέπεις απέναντι μόνο την Τουρκία. Κοιτάζοντας όμως την Κύπρο, ανακαλύπτεις τη θέση σου στην Ανατολική Μεσόγειο. Η πραγματικότητα είναι λοιπόν, ότι η Κύπρος μάς φέρνει σε επαφή με τον χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου. Δεν είναι μόνο πολλαπλασιαστής ισχύος, αλλά επιβεβαιώνει και τη θέση μας στην περιοχή. Επομένως στην Κύπρο τι κάνουμε; Διατηρούμε πάση θυσία τις ελεύθερες περιοχές, ελεύθερες.
Πάμε τώρα στο Αιγαίο. Πενήντα αφότου χαράχτηκε η πολιτική και η στρατηγική μας για το Αιγαίο, είναι καιρός να δούμε τι έχει αλλάξει από τότε. Επιτρέψτε μου να σας τα επισημάνω.
Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας: Το 1973 - 74 ξεκινά η συνδιάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσας και την ίδια στιγμή η Τουρκία αρχίζει να δημιουργεί προβλήματα. Από το 1982 έχουμε υπογεγραμμένη τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, που τελικώς τίθεται εν ισχύι πριν από 31 χρόνια. Στην δική μου αντίληψη, το να αποδεχθεί η Τουρκία τη σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας έχει πλέον αρκετά περιορισμένη σημασία εν συγκρίσει προς αυτήν που είχε το 1994. Γιατί; Διότι πολλές από τις διατάξεις της Συμβάσεως -ιδίως αυτές που μας αφορούν- είναι πλέον εθιμικό δίκαιο και ούτως ή άλλως δεσμεύουν την Τουρκία.
Η σημασία των υδρογονανθράκων και των ανεμογεννητριών στο Αιγαίο: το 1974 μιλούσαμε για τα πετρέλαια του Αιγαίου. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κανένας το 2025 που να σκέφτεται σοβαρά να πάει να ψάξει για υδρογονάνθρακες στο Αιγαίο. Στα χρόνια που πέρασαν, αποδείχθηκε ότι ο πραγματικός πλούτος του Αιγαίου είναι το θαυμάσιο φυσικό του περιβάλλον. Γι' αυτό ήρθαν πέρσι 31 εκατομμύρια τουρίστες στην Ελλάδα και άλλα 15 εκατομμύρια στις αιγαιακές ακτές της Τουρκίας. Τώρα πλέον το ενδιαφέρον για υδρογονάνθρακες έχει μετατοπιστεί από το Αιγαίο στην Ανατολική Μεσόγειο. Εκεί παίζεται το παιχνίδι των υδρογονανθράκων. Ποιο είναι πλέον το ενδιαφέρον στο Αιγαίο; οι θαλάσσιες ανεμογεννήτριες. Εκεί είναι το μέλλον της ενέργειας.
Το 2050 θα σταματήσει η ελληνοτουρκική διαμάχη; Το 2050 έχουμε ως στόχο η Ευρώπη να έχει μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα; Δεν θέλουμε να έχουμε άλλη εξάρτηση από υδρογονάνθρακες. Άρα, εάν το πρόβλημα Ελλάδας-Τουρκίας είναι οι υδρογονάνθρακες, το λογικό θα είναι, να περιμένουμε λίγα χρόνια έως το 2050. Καμία από τις δύο χώρες δεν θα εκμεταλλευτεί τους υδρογονάνθρακες της περιοχής και το 2050 θα περάσουμε στην επόμενη φάση όπου κανείς δεν θα ενδιαφέρεται για το υπέδαφος των θαλασσών. Όμως δεν είναι έτσι. Και δεν είναι έτσι, διότι το επόμενο μεγάλο Ελ Ντοράντο των θαλασσών είναι τα ορυκτά του. Θα αναζητήσουμε ορυκτά στον βυθό και στο υπέδαφος των θαλασσίων. Άρα και να περάσουμε το 2050 η σημασία της υφαλοκρηπίδας παραμένει ισχυρή.
Η Τουρκία έχει αυξήσει τις διεκδικήσεις της: Η Τουρκία μέχρι το 1978 έθετε έξι θέματα. Τώρα θέτει άλλα τρία θέματα, εκ των οποίων και τα τρία είναι θέματα κυριαρχίας. Αμφισβητεί ευθέως ελληνική κυριαρχία σε έδαφος.
Η ύπαρξη ενός στιβαρού σώματος διεθνούς νομολογίας: Το 1974 υπήρχε μία απόφαση Διεθνούς Δικαιοδοτικού Οργάνου, η οποία μάλιστα είχε μπερδέψει απίστευτα τη διεθνή κοινότητα. Σήμερα, έχουμε ένα σώμα 30 αποφάσεων Διεθνών Δικαιοδοτικών Οργάνων. Έχουμε πλέον ένα σαφές πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνονται οι θαλάσσιες οριοθετήσεις και το οποίο σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό ευνοεί τις δικές μας θέσεις.
Όλα αυτά τα σημεία που προανέφερα μάς επιβάλλουν να ξαναδούμε άμεσα τι έχει αλλάξει από το '74 μέχρι σήμερα και να αναπροσαρμόσουμε την στρατηγική μας από εδώ και πέρα. Τι να κάνουμε δηλαδή; Πρέπει να προβάλουμε, την ήπια ισχύ μας. Στις περιοχές που γίνονται συγκρούσεις σήμερα έχουμε δικούς μας ή συγγενικούς πληθυσμούς.
Έλληνες της Ουκρανίας: Τα 43 από τα 48 χωριά και την Μαριούπολη, είναι στα χέρια των Ρώσων σήμερα, πέντε στα χέρια της Ουκρανίας. Και είναι η μοναδική μειονότητα που υπάρχει στην περιοχή των συγκρούσεων.
Ελληνορθόδοξοι της Συρίας: Τελευταία απομεινάρια των βυζαντινών στην περιοχή.
Βαλκάνια: Θα σας πω το πιο απλό στοιχείο, το οποίο το χάσαμε την περασμένη δεκαετία. Είχαμε ένα απίστευτο δίκτυο ελληνικών τραπεζών. Άμα θέλουμε να ξαναχτίσουμε περιφερειακή ισχύ, πρέπει αυτές οι τράπεζες να ξαναμπούν στα Βαλκάνια. Για ποιο λόγο έχουν απομακρυνθεί οι ελληνικές εταιρείες; Διότι οι ελληνικές εταιρείες έβρισκαν μια ελληνική τράπεζα και τη συμβουλευόταν σχετικά με το πώς να προχωρήσουν στο μέλλον. Αυτό το δίκτυο το έχουμε χάσει σχεδόν παντού μέσα στα Βαλκάνια.
Περιφερειακά δίκτυα ασφαλείας: Επίσης προφανώς και συνεχίζουμε τις καλές μας σχέσεις με Ισραήλ και Αίγυπτο μέσω του άξονα Ελλάδας – Κύπρου.
Αμυντική βιομηχανία: Εξίσου προφανώς θέλουμε να χτίσουμε αμυντική βιομηχανία. Ο επανεξοπλισμός της Ευρώπης μας παρέχει κάποιες δυνατότητες αρκεί να τις εκμεταλλευτούμε.
Άξονας Οδησσού - Αλεξανδρούπολης: Τον θεωρώ κρίσιμο μέσα στην επόμενη μέρα. Έτσι χτίζουμε περιφερειακή ισχύ. Πόσο απέχει η Αλεξανδρούπολη από την Οδησσό; Απαντώ: 800 χιλιόμετρα. Λιγότερο από ότι απέχει η Αθήνα από την Αλεξανδρούπολη. Ποια είναι η σημασία του να φτιάξουμε ένα σιδηροδρομικό δίκτυο από την Οδησσό στην Αλεξανδρούπολη. Τα τελευταία τρία χρόνια έχουν φτάσει από την Κωστάντζα της Ρουμανίας στην Αλεξανδρούπολη 72 φορτία τρένων. Μέσος όρος διαδρομής είναι 38 με 40 ώρες.
Ένα πλοίο για να διασχίσει την ίδια διαδρομή με ιδανικές συνθήκες θέλει περίπου 50 ώρες. Εάν φτιαχτεί ένας σιδηροδρομικός άξονας Αλεξανδρούπολη - Οδησσός σημαίνει ότι ένα φορτίο από την Ουκρανία θα βρίσκεται στην πόλη του Έβρου σε περίπου 12-15 ώρες. Και αυτό, αλλάζει τον χάρτη.
Μπορούμε να τα κάνουμε όλα αυτά και γρήγορα; Τα κάναμε το 1974 μέσα σε λίγους μήνες. Μπορούμε.
*Ο Άγγελος Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και βουλευτής Α' Αθηνών με το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας
