Ωστόσο, παρά την πρόοδο, η ανομοιογένεια μεταξύ των περιφερειών και οι μεγάλες καθυστερήσεις στη σύνδεση με το δίκτυο αποκαλύπτουν τις δομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει το μοντέλο.
Με βάση την έβδομη τριμηνιαία έκθεση του Green Tank, η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία βρίσκονται μεταξύ των πλέον δραστήριων περιφερειών σε αριθμό ενεργών ενεργειακών κοινοτήτων. Ειδικά η Π.Ε. Κοζάνης διατηρεί σταθερά υψηλή θέση, ενώ και η Θεσσαλονίκη αναδεικνύεται ως δυναμικό κέντρο ανάπτυξης ΕνΚοιν. Ωστόσο, παρά τη γεωγραφική εξάπλωση, υπάρχουν έντονες ανισότητες μεταξύ Περιφερειακών Ενοτήτων, τόσο ως προς τον αριθμό των ΕνΚοιν όσο και ως προς τα έργα που υλοποιούνται ή βρίσκονται υπό αδειοδότηση.
Ηγετική θέση της Κεντρικής Μακεδονίας
Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας πρωταγωνιστεί σε αριθμό και ισχύ ενεργειακών κοινοτήτων σε όλη την Ελλάδα. Από το 2018 έως τον Μάρτιο του 2025 έχουν συσταθεί 380 ΕνΚοιν, με ηλεκτρισμένη ισχύ 353,7 MW – σχεδόν το 25% του εθνικού συνόλου. Όμως, η επιτυχία αυτή συνοδεύεται από ένα παράδοξο καθώς η περιφέρεια είναι και πρώτη σε ακυρωμένα έργα λόγω αδυναμίας σύνδεσης, με συνολική ακυρωμένη ισχύ 661,3 MW. Από αυτά, τα 363,2 MW (55%) είχαν λάβει σχετική ειδοποίηση από τον ΔΕΔΔΗΕ.
Η δραστήρια αλλά παρεμποδισμένη Δυτική Μακεδονία
Η περίπτωση της Δυτικής Μακεδονίας είναι χαρακτηριστική των αντιφάσεων της ενεργειακής πολιτικής. Παρότι αποτελεί την εμβληματική περιοχή της απολιγνιτοποίησης, με 294 ενεργειακές κοινότητες και 801 αιτήσεις για έργα ΑΠΕ, τα περισσότερα έργα παραμένουν ανενεργά. Μόνο ένα έργο αυτοπαραγωγής από ΕνΚοιν έχει ηλεκτριστεί, ενώ τα υπόλοιπα 105,7 MW προέρχονται από εμπορικά έργα. Η περιφέρεια καταγράφει την υψηλότερη αναλογία ακυρωμένων προς ηλεκτρισμένα έργα στη χώρα, με 335,1 MW ακυρωμένα – πάνω από τριπλάσια ισχύ από αυτή που έχει υλοποιηθεί. Το 87,4% αυτών ακυρώθηκαν λόγω αδυναμίας σύνδεσης με το δίκτυο.
Όπως δήλωσε στα Μακεδονικά Νέα ο Νίκος Μάντζαρης, αναλυτής πολιτικής του Green Tank, «για κάθε 1 MW που ηλεκτρίζεται από έργο αυτοπαραγωγής στη Δυτική Μακεδονία, έχουν προηγουμένως ακυρωθεί 3 MW – τα 2,7 από αυτά επειδή δεν υπάρχει διαθέσιμος χώρος στο δίκτυο. Είναι αδιανόητο μια περιοχή προτεραιότητας στην απολιγνιτοποίηση να μην έχει πρόσβαση στην ενεργειακή αυτονομία».
Ανατολική Μακεδονία και Θράκη: Δυνατότητες με περιορισμούς
Η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη καταγράφει την τρίτη μεγαλύτερη ισχύ ενεργειακών κοινοτήτων πανελλαδικά (208,4 MW), αλλά μόλις 121 ενεργές κοινότητες – αριθμός που τη φέρνει στην έκτη θέση. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιοχή αυτή υλοποιήθηκε το πρώτο και μεγαλύτερο έργο αυτοπαραγωγής μετά την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου το 2024, ισχύος 8 MW.
Η περιφέρεια παρουσιάζει επίσης σημαντικό αριθμό ακυρωμένων έργων λόγω δικτύου (309,4 MW), ενώ έχει ενεργές αιτήσεις για επιπλέον 187,7 MW έργων, με περιορισμένες όμως υπογεγραμμένες συμβάσεις σύνδεσης.
Παγωμένη δραστηριότητα λόγω θεσμικών αλλαγών
Από την έναρξη ισχύος του νέου πλαισίου αυτοπαραγωγής τον Οκτώβριο του 2024, μόνο δύο έργα ενεργειακών κοινοτήτων έχουν υλοποιηθεί σε όλη τη χώρα – ένα στη Θράκη και ένα στην Πελοπόννησο. Ο κ. Μάντζαρης εξήγησε ότι η αλλαγή του πλαισίου πάγωσε την αγορά. «Ενώ υπήρχε εντυπωσιακή κινητικότητα σε αιτήσεις, αυτό έχει κυριολεκτικά παγώσει. Από τα 1.397,5 MW ηλεκτρισμένων έργων πανελλαδικά, μόνο το 4,4% αφορά αυτοπαραγωγή. Τα υπόλοιπα είναι καθαρά εμπορικά», πρόσθεσε.
Η Βόρεια Ελλάδα συγκεντρώνει επίσης και το μεγαλύτερο πλήθος εκκρεμών έργων. Στη Δυτική Μακεδονία, 245 έργα ισχύος 195,9 MW βρίσκονται σε εκκρεμότητα, με 47 από αυτά να έχουν ήδη σύμβαση σύνδεσης – μεταξύ αυτών 10 έργα αυτοπαραγωγής με εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό, συνολικής ισχύος 8,2 MW. Σύμφωνα με τον κ. Μάντζαρη, «αν υπάρξει πρόοδος στο ζήτημα της διαθεσιμότητας χώρου στο δίκτυο και αν επεκταθεί η επιλεξιμότητα των χρηματοδοτήσεων του ΠΔΑΜ σε πολίτες και μικρές επιχειρήσεις, μπορούμε να δούμε δεκάδες τέτοια έργα να προχωρούν άμεσα».
Ο ρόλος των ΟΤΑ και η κοινωνική διάσταση
Η συμμετοχή των ΟΤΑ στις ενεργειακές κοινότητες σημειώνει ραγδαία αύξηση. Από 84 ΕνΚοιν πανελλαδικά με συμμετοχή ΟΤΑ στα τέλη Μαρτίου 2024, ο αριθμός έχει σχεδόν διπλασιαστεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Δήμος Κοζάνης, που χρηματοδοτείται με 5,4 εκατ. ευρώ για την εγκατάσταση 7 έργων φωτοβολταϊκών, καλύπτοντας τις ενεργειακές του ανάγκες.
Ωστόσο, κατά τον αναλυτή του Green Tank, η αποκλειστική προτεραιότητα στους δήμους δημιουργεί αθέμιτους περιορισμούς. «Υπάρχουν εκατοντάδες πολίτες, αγρότες, μικρές επιχειρήσεις που έχουν ώριμα έργα και αποκλείονται από τα χρηματοδοτικά εργαλεία. Αυτό πρέπει να αλλάξει», επισήμανε.
Έχει, συνεπώς, ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εξεταστεί για όλες τις περιοχές σε μετάβαση η αδειοδοτική κατάσταση των έργων αυτοπαραγωγής συνολικά, όχι μόνο από ενεργειακές κοινότητες, αλλά και ευρύτερα από αυτοπαραγωγούς που εφαρμόζουν εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό ή, πλέον, εικονικό ταυτοχρονισμένο συμψηφισμό, καθώς τα έργα αυτά είναι δυνητικά επιλέξιμα για χρηματοδότηση από το ΠΔΑΜ 2021-2027.
Αναγκαίες παρεμβάσεις για ένα βιώσιμο μέλλον
Το Green Tank, αλλά και τοπικοί φορείς, επισημαίνουν την ανάγκη για αναβάθμιση του δικτύου διανομής, ειδικά σε περιοχές υψηλής ζήτησης, απλοποίηση των αδειοδοτικών διαδικασιών, με έμφαση στην ταχύτητα και διαφάνεια, επέκταση των χρηματοδοτήσεων σε μη δημοτικούς φορείς, όπως ενεργειακές κοινότητες πολιτών, συνεταιρισμοί και αγρότες καθώς και δημιουργία περιφερειακών one-stop-shops, για υποστήριξη ΕνΚοιν με τεχνική βοήθεια και κατάρτιση.
Το πρόγραμμα «Απόλλων»
Μια φιλόδοξη πρωτοβουλία για την ενίσχυση της αυτοπαραγωγής μέσω των ΕνΚοιν είναι το πρόγραμμα «Απόλλων», το οποίο στοχεύει στη δημιουργία 14 περιφερειακών ενεργειακών κοινοτήτων, μία σε κάθε Περιφέρεια (13 + 1 για το μητροπολιτικό κέντρο). Αυτές θα αξιοποιούν ώριμα έργα ΑΠΕ που δεν μπορούν να συνδεθούν χωρίς εγγυημένους όρους. Αν και ακόμη δεν έχει προχωρήσει σε εφαρμογή, θεωρείται κρίσιμο εργαλείο για τη συμμετοχική ενεργειακή μετάβαση σε περιοχές με υψηλές ανάγκες, όπως η Κεντρική Μακεδονία.
Η Βόρεια Ελλάδα κατέχει συνεπώς τον ηγετικό ρόλο στην πράσινη ενεργειακή μετάβαση μέσα από τις ενεργειακές κοινότητες, συγκεντρώνοντας σχεδόν το 48% της ηλεκτρισμένης ισχύος πανελλαδικά. Ωστόσο, η ανισότητα πρόσβασης, τα γραφειοκρατικά εμπόδια και η προνομιακή μεταχείριση των εμπορικών έργων φρενάρουν τη βιωσιμότητα και τη συμμετοχικότητα του θεσμού.
Όπως είπε στα Μακεδονικά Νέα ο κ. Μάντζαρης, «οι ενεργειακές κοινότητες είναι το όχημα της ενεργειακής δημοκρατίας. Αν δεν στηρίξουμε την αυτοπαραγωγή από πολίτες, θα χάσουμε μια μοναδική ευκαιρία για δίκαιη μετάβαση και ενεργειακή αυτονομία των τοπικών κοινωνιών».
Οι ενεργειακές κοινότητες αναδεικνύονται σε στρατηγικό πυλώνα της ενεργειακής μετάβασης στη Βόρεια Ελλάδα, με σημαντικά οφέλη σε περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Η ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών, της τοπικής αυτοδιοίκησης και μικρών επιχειρήσεων στην παραγωγή και κατανάλωση καθαρής ενέργειας αποτελεί συνεπώς θεμέλιο για μια πιο δίκαιη και βιώσιμη ενεργειακή πολιτική.
