Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ξεχωρίζει δείχνοντας τον δρόμο, καθώς ήδη συγκεντρώνει το 40% των υδροπονικών θερμοκηπίων της χώρας και παράγει σχεδόν τη μισή συνολική αξία του κλάδου.
Παράλληλα, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας διαθέτει ισχυρή βάση σε πλήθος εκμεταλλεύσεων, ενώ η Δράμα καταγράφει τις υψηλότερες αποδόσεις πιπεριάς και ντομάτας θερμοκηπίου στη χώρα, αποδεικνύοντας τη δυναμική που μπορεί να έχει ο τομέας στη Βόρεια Ελλάδα υπό την προϋπόθεση επενδύσεων και τεχνολογικού εκσυγχρονισμού.
Ο ρόλος της ΘΓΕΕ στην αγροτική ανασυγκρότηση
Η ΘΓΕΕ εντάσσεται στη γεωργία ελεγχόμενου περιβάλλοντος (Controlled Environment Agriculture) και αξιοποιεί τεχνολογίες αιχμής, όπως αισθητήρες IoT, τεχνητή νοημοσύνη και αυτοματισμούς, δημιουργώντας ένα κλειστό σύστημα καλλιέργειας με ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας, φωτισμού, υγρασίας και διοξειδίου του άνθρακα. Σε αντίθεση με την υπαίθρια γεωργία που πλήττεται ολοένα και περισσότερο από την κλιματική κρίση, η ΘΓΕΕ προσφέρει σταθερότητα, παραγωγικότητα και ασφάλεια στην εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων.
Η μέθοδος της υδροπονίας επιτρέπει την καλλιέργεια σε μη παραγωγικά εδάφη και μειώνει τις ανάγκες σε νερό και φυτοφάρμακα, ενώ ταυτόχρονα επιτυγχάνει αποδόσεις έως και 39 φορές υψηλότερες σε σχέση με τα συμβατικά συστήματα, όπως στην περίπτωση του μαρουλιού.
Η γεωγραφία της ΘΓΕΕ στη Βόρεια Ελλάδα
Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης αναδεικνύεται σε πρωταγωνιστή της ΘΓΕΕ. Με 537 στρέμματα υδροπονικών θερμοκηπίων (40% της χώρας), 31,1 εκατ. ευρώ αξία παραγωγής (49% του συνόλου) και 525 εργαζομένους (40% της απασχόλησης του κλάδου), η περιοχή αποτελεί ήδη σημείο αναφοράς. Ειδικότερα, οι υψηλές αποδόσεις στη Δράμα (44,3 τόνοι πιπεριάς ανά στρέμμα και 38,6 τόνοι ντομάτας) επιβεβαιώνουν ότι η εγκατάσταση θερμοκηπίων υψηλής τεχνολογίας αποδίδει πολλαπλασιαστικά οφέλη στην τοπική οικονομία.
Η Κεντρική Μακεδονία, αν και διαθέτει το 11% της συνολικής έκτασης θερμοκηπίων στην Ελλάδα, υπολείπεται σε τεχνολογικό εκσυγχρονισμό. Εντούτοις, η Πέλλα εμφανίζει υψηλές αποδόσεις σε αγγούρι και πιπεριά, γεγονός που υποδηλώνει δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης μέσω υιοθέτησης της υδροπονικής μεθόδου. Αντίστοιχα, στη δυτική Μακεδονία, η Καστοριά καταγράφει εξαιρετικά χαμηλές αποδόσεις ντομάτας, κάτω του 1 τόνου/στρέμμα, επισημαίνοντας την ανάγκη για αναδιάρθρωση και εκπαίδευση.
Οικονομικές επιδόσεις και εξαγωγικές δυνατότητες
Η συνολική αξία παραγωγής νωπών κηπευτικών θερμοκηπίου στην Ελλάδα έφτασε τα 454 εκατ. ευρώ το 2023, με τα θερμοκήπια να καλύπτουν το 17% της συνολικής αξίας φυτικής παραγωγής. Το εμπορικό ισοζύγιο παραμένει πλεονασματικό, με εξαγωγές 197 εκατ. ευρώ και εισαγωγές 129 εκατ. ευρώ. Ωστόσο, σε σύγκριση με χώρες όπως η Ολλανδία και η Ισπανία, η εξωστρέφεια του ελληνικού κλάδου παραμένει περιορισμένη.
Για τη Βόρεια Ελλάδα, η εμβάθυνση στον εξαγωγικό προσανατολισμό των σύγχρονων θερμοκηπίων –ιδιαίτερα αυτών που ήδη αποδίδουν υψηλής ποιότητας προϊόντα– μπορεί να οδηγήσει σε αξιοσημείωτη αύξηση των τοπικών εισοδημάτων. Ταυτόχρονα, υπάρχει σημαντικό περιθώριο υποκατάστασης εισαγωγών (π.χ. ντομάτες από Τουρκία, Ολλανδία και Βέλγιο) από εγχώρια προϊόντα υψηλής ποιότητας.
Η ΘΓΕΕ λειτουργεί ήδη ως μοχλός ενίσχυσης της τοπικής απασχόλησης. Η μελέτη του ΙΟΒΕ εκτιμά ότι η ανάπτυξη 700 επιπλέον στρεμμάτων θερμοκηπίων στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη θα μπορούσε να οδηγήσει σε 80 εκατ. ευρώ ετήσια Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΕΠ) και σε 2.600 θέσεις εργασίας, από περίπου 830 που υποστηρίζονται σήμερα.
Σε εθνικό επίπεδο, το αναπτυξιακό σενάριο για 3.500 στρέμματα ΘΓΕΕ προβλέπει προστιθέμενη αξία 395 εκατ. ευρώ ετησίως και 10.202 θέσεις πλήρους απασχόλησης. Ο πολλαπλασιαστής προστιθέμενης αξίας ανέρχεται στο 2,5 και της απασχόλησης στο 2,1, καταδεικνύοντας ότι κάθε νέα θερμοκηπιακή επένδυση προκαλεί ντόμινο θετικών επιδράσεων στην τοπική οικονομία.
Τα δομικά προβλήματα του αγροτικού τομέα
Ο αγροτικός τομέας αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της ελληνικής οικονομίας και της διατροφικής αυτάρκειας της χώρας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις που σχετίζονται με τη δομή των εκμεταλλεύσεων, τη γήρανση του αγροτικού πληθυσμού και τον χαμηλό βαθμό εκπαίδευσης και ανανέωσής του, την περιορισμένη συνεργασία και συλλογική δράση, το υψηλό κόστος παραγωγής, τις περιβαλλοντικές πιέσεις και την ανάγκη για καινοτομία και επενδύσεις.
Παράλληλα, η διεθνής συγκυρία και η κλιματική αλλαγή διαμορφώνουν ένα δυναμικά εξελισσόμενο περιβάλλον, το οποίο απαιτεί νέες στρατηγικές για την προσαρμογή και την ανάπτυξη του τομέα. Συνεπώς, η αντιμετώπιση των δομικών προβλημάτων, η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών, η προώθηση της συνεργασίας και η εξωστρέφεια αποτελούν βασικούς παράγοντες για την ανάπτυξή του. Με τις κατάλληλες πολιτικές και επενδύσεις, ο ελληνικός αγροτικός τομέας μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης και να εξασφαλίσει ένα βιώσιμο μέλλον για τους παραγωγούς και την εθνική οικονομία.
Προτάσεις για την ενίσχυση του κλάδου
Η τεχνολογική υστέρηση πολλών θερμοκηπίων –ειδικά στη Βόρεια Ελλάδα– περιορίζει την ανταγωνιστικότητα του κλάδου. Η πλειονότητα των μονάδων παραμένει μη θερμαινόμενη (~80%), με παρωχημένα υλικά κάλυψης και περιορισμένο εξοπλισμό παρακολούθησης, ενώ συχνά παραλείπονται διεθνή πρότυπα ποιότητας και πιστοποίησης όπως το GLOBALGAP. Παράλληλα, το εκπαιδευτικό επίπεδο των παραγωγών είναι χαμηλό και η χρήση εμπειρικών πρακτικών εκτεταμένη.
Το νέο εθνικό πρόγραμμα ενίσχυσης επενδύσεων στα θερμοκήπια –με προϋπολογισμό 600 εκατ. ευρώ– περιλαμβάνει και την αξιοποίηση αδρανών δημόσιων γαιών, ενώ προσφέρει και δανειακά εργαλεία. Αν αξιοποιηθεί σωστά, η Βόρεια Ελλάδα μπορεί να ενταχθεί στο επίκεντρο της γεωργικής μεταμόρφωσης της χώρας, με έμφαση στην προστιθέμενη αξία, την ποιότητα, την εξαγωγική στόχευση και τη βιωσιμότητα.
Η θερμοκηπιακή γεωργία εκτός εδάφους συνιστά συνεπώς μια από τις πιο υποσχόμενες προοπτικές για την αγροτική ανάπτυξη της Βόρειας Ελλάδας. Η εμπειρία της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης δείχνει τον δρόμο: τεχνολογική αναβάθμιση, συνδυασμένη με στοχευμένες επενδύσεις και σωστή κατάρτιση, μπορεί να μετατρέψει την περιοχή σε κέντρο καινοτομίας και εξαγωγικής δραστηριότητας στον τομέα των κηπευτικών. Με όχημα την υδροπονία, η Βόρεια Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει το παραγωγικό της δυναμικό και να συμβάλει αποφασιστικά στην επισιτιστική ασφάλεια, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας.
