Η εξαγγελθείσα πρόθεση της κυβέρνησης να επιβάλει αυστηρούς περιορισμούς ως προς το πού επιτρέπεται η στάθμευση και διανυκτέρευση τροχόσπιτων, εγείρει σοβαρά ζητήματα τόσο συνταγματικής τάξης όσο και πολιτικής στόχευσης.
Δεν πρόκειται απλώς για μια τεχνική ρύθμιση χωροταξικού χαρακτήρα. Είναι, βαθύτερα, μια επιλογή που αποκαλύπτει το πώς αντιλαμβάνεται η εκτελεστική εξουσία τις ελευθερίες των πολιτών και τα όρια της προσωπικής αυτονομίας.
Το συνταγματικό πλαίσιο: Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας υπό περιορισμό
Κατά το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος, «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του [...]»¹. Η επιλογή διαβίωσης σε τροχόσπιτο ή η ταξιδιωτική νομαδικότητα μέσω αυτοκινούμενου οχήματος, εντάσσεται σαφώς στο προστατευτικό πεδίο αυτής της διάταξης, εφόσον δεν διαταράσσει τη δημόσια τάξη ή τα δικαιώματα τρίτων.
Η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (βλ. ΣτΕ 2819/2006, 3478/2012) έχει επανειλημμένα τονίσει ότι κάθε περιορισμός συνταγματικών δικαιωμάτων πρέπει να υπηρετεί αποδεδειγμένο σκοπό δημοσίου συμφέροντος και να σέβεται την αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 §1 Συντ.).
Η καθολική ή δυσανάλογη απαγόρευση στάθμευσης τροχόσπιτων, χωρίς συγκεκριμένα κριτήρια και χωρίς πρόνοια για προσωρινή στάθμευση ή διαμονή, ενδέχεται να προσβάλλει τον πυρήνα του δικαιώματος στην προσωπική αυτονομία και να οδηγήσει σε αντισυνταγματικότητα της διάταξης.
Η ρητορική της "ρύθμισης" ως εργαλείο αποκλεισμού
Η νομοθέτηση δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Η επιλογή της Πολιτείας να ρυθμίσει περιοριστικά τη χρήση τροχόσπιτων, στερείται αναλογικής προσέγγισης και εντάσσεται σε μια πολιτική στοχοποίησης της μη κανονικής διαβίωσης.
Ανάλογες πρακτικές έχουν κατακριθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), όπως στην υπόθεση Winterstein κατά Γαλλίας (2013), όπου κρίθηκε ότι η μαζική εκδίωξη νομάδων από δημόσια γη χωρίς εναλλακτικές υποδομές παραβίαζε το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ (δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή)².
Η Ελλάδα, αντί να εγγυάται επιλογές κινητής κατοικίας, επιλέγει τη γραμμή της αποθάρρυνσης, μέσω απαγορεύσεων και προστίμων, χωρίς να παρέχει εναλλακτικές λύσεις διαμονής ή ειδικές ζώνες φιλοξενίας, όπως συμβαίνει στην Ευρώπη.
Η ευρωπαϊκή εμπειρία: Ελευθερία με κανόνες, όχι απαγορεύσεις
Η συγκριτική επισκόπηση αποδεικνύει ότι οι ευρωπαϊκές έννομες τάξεις δεν αντιμετωπίζουν την κινητή διαβίωση ως απειλή, αλλά ως ατομική επιλογή που ρυθμίζεται με ισορροπία:
- Στη Γερμανία, επιτρέπεται η στάθμευση τροχόσπιτου για ανάπαυση ή μία διανυκτέρευση σε δημόσιους χώρους (σύμφωνα με το §12 του γερμανικού Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας - StVO)³.
- Στη Σουηδία, το δικαίωμα του “Allemansrätten” κατοχυρώνει τη δυνατότητα διαμονής στη φύση, ακόμη και σε τροχόσπιτο, υπό την προϋπόθεση σεβασμού της φύσης και της ιδιωτικότητας.
- Στην Ιταλία, η εθνική νομοθεσία (Legge 689/1981 και άρθρο 185 του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας) διαχωρίζει τη στάθμευση από την κατασκήνωση, επιτρέποντας την πρώτη ακόμα και σε περιοχές εκτός κάμπινγκ, υπό προϋποθέσεις.
Αντιθέτως, η ελληνική πρόταση φαίνεται να αντιστρατεύεται την πρακτική της Ε.Ε. και να στερείται κοινωνικής, διοικητικής και περιβαλλοντικής τεκμηρίωσης.
Εν κατακλείδι: Μια πολιτική επιλογή που πρέπει να ανατραπεί
Το επίδικο δεν είναι το τροχόσπιτο. Το επίδικο είναι η νομιμοποίηση μιας κρατικής αντίληψης που αμφισβητεί την ελευθερία επιλογής του τρόπου ζωής. Η συνταγματική δημοκρατία δεν μπορεί να ανέχεται ρυθμίσεις που ποινικοποιούν την εναλλακτικότητα και περιθωριοποιούν όσους αποκλίνουν από το κοινωνικά κανονισμένο πρότυπο.
Οι πολίτες, οι οργανώσεις, αλλά και η νομική κοινότητα, οφείλουν να απαιτήσουν τη νομοθετική αναθεώρηση ή ακύρωση τέτοιων διατάξεων, προσφεύγοντας – αν χρειαστεί – ακόμη και ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας ή των ευρωπαϊκών δικαστηρίων.
Η ελευθερία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι συνταγματικό δικαίωμα.
Υποσημειώσεις – Νομικές και βιβλιογραφικές παραπομπές
- Σύνταγμα της Ελλάδος, άρθρο 5 παρ. 1· βλ. και σχετική ερμηνευτική προσέγγιση: Α. Μανιτάκης, Συνταγματικά Δικαιώματα – Γενικό Μέρος, εκδ. Σάκκουλας, 2017.
- EΔΔΑ, Winterstein and Others v. France, προσφυγή αρ. 27013/07, απόφαση 17.10.2013.
- Straßenverkehrs-Ordnung (StVO), §12: Parken, Abs. 4, και σχετική ερμηνεία στο: Verkehrsrecht Kommentar, C.H. Beck, 2020.
- ΣτΕ 2819/2006 και 3478/2012 – κρίσεις για την αναγκαιότητα αιτιολόγησης περιορισμών με βάση την αναλογικότητα και τη σαφήνεια της νομοθετικής πρόβλεψης.
*Ο Σταύρος Γκουγκουλούδης είναι δικηγόρος
