Μπλακ άουτ στο ηλεκτρικό δίκτυο. Δεν συνέβη για πρώτη φορά και ούτε είναι αδύνατο να ξανασυμβεί, όσες ανούσιες διαβεβαιώσεις πολιτικών προσώπων και αν δοθούν.
Σε σελίδα της Βικιπαίδεια καταγράφονται 237 αντίστοιχα συμβάντα ανά τον πλανήτη από το 1960 έως τώρα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και το μπλακ άουτ στη Ρουμανία στις 10 Μαΐου 1977, που προκάλεσε εκτιμώμενες ζημίες 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων, και στην Ελλάδα στις 12 Ιουλίου 2004, όταν παρουσιάστηκε δυσλειτουργία στους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς του Λαυρίου και της Μεγαλόπολης.
Σε ότι αφορά τους πληθυσμούς που επηρέασε, το πρόσφατο συμβάν στην Ιβηρική χερσόνησο κατατάσσεται στη 15η θέση επηρεάζοντας τη διαβίωση 55 εκατομμυρίων ανθρώπων, ενώ καταγράφηκαν συμβάντα που επηρέασαν μέχρι και 620 εκατομμύρια ανθρώπους. Το μεγαλύτερο σε διάρκεια συμβάν καταγράφηκε στις Φιλιππίνες επηρεάζοντας μόλις 6,7 εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά με μέση χρονική διάρκεια 940 ωρών οδηγώντας σε απώλεια 6,3 δισεκατομμυρίων δυνητικά ωφέλιμων ωρών ηλεκτρικής παροχής προς τους καταναλωτές. Το μπλακ άουτ διαταράσσει ουσιαστικά τους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής, καθότι η αδιάλειπτη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί τη βασικότερη υποδομή για την ανάπτυξη των σύγχρονων δραστηριοτήτων και κατ' επέκταση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής. Γι' αυτό η ενασχόληση με τις εκάστοτε συνθήκες που προκαλούν παρόμοια συμβάντα, η όσο το δυνατόν καλύτερη πρόληψη και αποφυγή παρόμοιων συμβάντων και ο κατά το δυνατόν μετριασμός των αρνητικών επιπτώσεων τους πρέπει να αποτελούν κύριο μέλημα της διακυβέρνησης σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο.
Αποδόθηκε η ευθύνη για το συμβάν στην Ιβηρική χερσόνησο στη μεγάλη συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών στο μείγμα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και στις πολιτικές διακοπής της λειτουργίας των πυρηνικών και θερμοηλεκτρικών σταθμών παραγωγής. Το επιχείρημα είναι μερικά ορθό, γιατί το ηλεκτρικό δίκτυο καταρρέει όταν οι διακυμάνσεις στη συχνότητα, ανεξάρτητα από τις αιτίες που τις προκαλούν, ξεπεράσουν ένα κάποιο όριο. Με μια ευρύτερη μαθηματική μεταφορά, που ίσως να μην είναι απόλυτα ακριβής, αλλά έχει το πλεονέκτημα να βοηθάει στη διαισθητική κατανόηση του φαινομένου, το δίκτυο από ένα καθεστώς ευστάθειας, όπου απορροφώνται γρήγορα οι διαταράξεις, χάρη σε ενσωματωμένη αδράνεια, περιπίπτει σχεδόν στιγμιαία σε καθεστώς αστάθειας που οδηγεί σε κατάρρευση.
Είναι ενδιαφέρον να σημειώσει κανείς την αναλογία με το χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπου όπως παρατηρήθηκε το 2008, η πτώχευση της Lehman Brothers προκάλεσε έναν μη απορροφώμενο κλονισμό στο ήδη δοκιμαζόμενο χρηματοπιστωτικό σύστημα, που χαρακτηριζόταν από την εμφάνιση καινοτόμων προϊόντων και του σκιώδους τραπεζικού συστήματος. Η μαθηματική επιστήμη των δικτύων και η ανερχόμενη επιστήμη της πολυπλοκότητας μας προσφέρουν τα μεθοδολογικά εργαλεία για την καλύτερη κατανόηση και διαχείριση τεχνικών, οικονομικών και κοινωνικών φαινομένων που εξωτερικά διαφέρουν πάρα πολύ, αλλά αναλυόμενα, διακρίνονται από τις λεγόμενες αναδυόμενες ιδιότητες ή συμπεριφορές (emergent properties).
Η εγκατάσταση σταθεροποιητών στα δοκιμαζόμενα συστήματα μεταθέτει το σημείο όπου η διατάραξη προκαλεί τη μετάβαση από ένα καθεστώς ευστάθειας σε ένα καθεστώς αστάθειας και κατάρρευσης. Τα συστήματα αντέχουν περισσότερο σε εντεινόμενους κλονισμούς επιδεικνύοντας ένα υψηλότερο βαθμό αναταξιμότητας (resilience). Τα παραδοσιακά συστήματα ηλεκτροπαραγωγής λειτουργούν με την ενεργοποίηση στροβίλων, που ως παράπλευρη συνέπεια έχουν την επίδειξη σταθεροποιητικής αδράνειας ως τουλάχιστον ένα βαθμό. Ακόμη και παραδοσιακά συστήματα δεν μπορούν να είναι πάντα ευσταθή, και αυτό καταγράφεται στον μακρύ κατάλογο συμβάντων που ανέφερα στην αρχή. Όμως η είσοδος ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που δεν ενεργοποιούν στροβίλους (τα υδροηλεκτρικά και οι αντλησιοταμιευτήρες ενεργοποιούν στροβίλους) και η αυξανόμενη συμμετοχή τους στο ενεργειακό μείγμα σε συνδυασμό με τις πολιτικές απανθρακοποίησης μειώνουν την ενσωματωμένη στο σύστημα αδράνεια και το καθιστούν πιο ευάλωτο. Ευτυχώς αναπτύσσονται τεχνολογίες αποθήκευσης (για την ακρίβεια μετατροπής της ηλεκτρικής ενέργειας σε άλλες μορφές και επαναμετατροπής της σε ηλεκτρική) που προσθέτουν αδράνεια και διαφυλάσσουν καλύτερα την ευστάθεια του δικτύου.
Οι επενδύσεις στο δίκτυο και σε μορφές αποθήκευσης είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την επιτυχία της πράσινης μετάβασης. Ο προσδιορισμός των επενδυτικών αναγκών, ο εντοπισμός των κατάλληλων τοποθεσιών, οι προτεινόμενες και τοπικά εφικτές τεχνολογίες, ο σχεδιασμός τιμολογιακών μηχανισμών, η εξεύρεση των απαραίτητων επενδυτικών πόρων και της βέλτιστης κατά το δυνατόν χρηματοδότησής τους, ο σχεδιασμός των ρυθμιστικών αρχών και η εκπαίδευση των στελεχών είναι μερικά από τα απαραίτητα συστατικά για την ανάπτυξη ευφυών και λιγότερο ευάλωτων ηλεκτρικών δικτύων. Το πρόβλημα παρουσιάζεται ως ιδιαζόντως σύνθετο, περίπλοκο, λόγω των πολλών λειτουργικών του μερών, και πολύπλοκο, λόγω των αναμενόμενων αλληλεπιδράσεων και αναδράσεων. Ευτυχώς τίθενται στη διάθεση των αρχών εργαλεία προσομοίωσης, η ποιότητα των οποίων με τη συνεχή θεωρητική και πρακτική έρευνα βελτιώνεται συνεχώς, έτσι ώστε το δίκτυο να απεικονίζεται καλύτερα ως προς την συμπεριφορά του έναντι ακόμη και ακραίων καταστάσεων. Εμφατικά θα πρέπει να λεχθεί ότι η εγκατάσταση σταθεροποιητών, εφεδρειών λειτουργίας και εν γένει η εύτακτη κατά το δυνατόν λεπτομερής ρύθμιση και διακυβέρνηση του δικτύου απορροφούν πόρους, δίχως απαραίτητα να προκύπτει επαρκής ροή εσόδων, και καθιστούν την τελευταία αυτή απόληξη του προβλήματος ένα εξόχως πολιτικό θέμα.
Η διασύνδεση των εθνικών συστημάτων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, απαραίτητη κατά τα άλλα για την εμβάθυνση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, την αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη λειτουργία της, επωφελούμενη του ανταγωνισμού και της αντιμετώπισης του φαινομένου της διαλείπουσας λειτουργίας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, δημιουργεί ένα πρόσθετο πολιτικό ζήτημα, που πρέπει να αντιμετωπιστεί γρήγορα, αυτό του συντονισμού μεταξύ της υπερεθνικής αρχής σε επίπεδο ΕΕ και εθνικών αρχών. Ακαδημαϊκός ερευνητής του συμβάντος στην Ιβηρική το απέδωσε σε συμμετρικές ταλαντώσεις του συστήματος στην Λετονία, κάτι όχι απίθανο σύμφωνα με τη θεωρία δικτύων. Αρκεί επίσης να σημειωθεί ότι από το 2023 το εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας κατατάσσεται στην πρώτη θέση των αντίστοιχων στατιστικών, ενώ μέχρι το 2022 ήταν σχεδόν ανύπαρκτο. Επομένως το παραπάνω θέμα έχει άμεση πρακτική σημασία και για τη χώρα μας.
*Ο κ. Εμμανουήλ Βλαχογιάννης είναι επιχειρηματίας στον κλάδο του Εμπορίου και επίτιμος πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ) με σπουδές στις Οικονομικές Επιστήμες και τη Διοίκηση Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο της Ρουρ - Μπόχουμ της Γερμανίας, καθώς και μεταπτυχιακές σπουδές στην Επιχειρησιακή Έρευνα στην Ανώτατη Τεχνική Σχολή της περιοχής Ρήνου-Βεστφαλίας.
