Αν και συνέβαλε ουσιαστικά στη δημιουργία νέων προϊόντων, στην ενίσχυση συνεργασιών και στην αξιοποίηση της έρευνας από τη βιομηχανία, η ανάλυση του Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος (ΣΒΕ) φέρνει στην επιφάνεια σοβαρές παθογένειες όπως υπέρμετρη έμφαση στην επιδότηση έναντι της καινοτομίας, ελλείψεις στην αξιολόγηση των έργων, ασυνέχεια στη χρηματοδότηση και ανεπαρκή διασφάλιση της βιωσιμότητας των συνεργασιών.
Η διττή αυτή εικόνα αναδεικνύει την ανάγκη για ριζικές αναθεωρήσεις, προκειμένου το πρόγραμμα να εξελιχθεί σε μοχλό πραγματικής ανάπτυξης.
Η συμμετοχή της βιομηχανίας
Η αποτίμηση της περιόδου 2018-2023 δείχνει ότι το πρόγραμμα προσέλκυσε ευρεία συμμετοχή από τη βιομηχανία η οποία αξιολογείται σημαντική αλλά ατελής. Συγκεκριμένα, 501 έργα σε σύνολο 1.223 αφορούσαν συνεργασίες με βιομηχανίες αντιπροσωπεύοντας το 41% και 408 βιομηχανικές επιχειρήσεις έλαβαν μέρος σε 316 έργα.
Η χρηματοδότηση διανεμήθηκε ισόρροπα μεταξύ πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων, ενισχύοντας την ανάπτυξη κοινών ερευνητικών πρωτοβουλιών. Επιπλέον, η συμμετοχή τόσο από τον ιδιωτικό όσο και από τον ακαδημαϊκό τομέα δείχνει διάθεση για ουσιαστική εμπλοκή και συνδημιουργία, με βάση την ανάλυση του ΣΒΕ.
Ανά τομέα επιχειρήσεων, κυριαρχεί ο κλάδος των τροφίμων-ποτών με 113 επιχειρήσεις, δηλαδή περίπου 27,7% του συνόλου. Αυτό δείχνει ότι η αγροδιατροφή παραμένει βασικός άξονας ανάπτυξης της καινοτομίας στην ελληνική βιομηχανία. Ακολουθεί η φαρμακοβιομηχανία με 68 επιχειρήσεις (περίπου 16,7%), ένας εξίσου δυναμικός τομέας, αντανακλώντας τη σημασία της Ελλάδας στην παραγωγή φαρμάκων και βιοτεχνολογίας.
Ο τομέας της Ενέργειας (54 επιχειρήσεις) και του Μηχανολογικού Εξοπλισμού (51 επιχειρήσεις) έχουν επίσης σημαντική παρουσία. Η ενέργεια είναι ένας στρατηγικός τομέας για την ελληνική οικονομία, ειδικά σε ό,τι αφορά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στη βιώσιμη ανάπτυξη. Το γεγονός ότι συγκεντρώνει τέτοιο αριθμό επιχειρήσεων δείχνει ότι η καινοτομία στην ενέργεια είναι υψηλής προτεραιότητας ενώ και οι επιχειρήσεις που σχεδιάζουν ή κατασκευάζουν μηχανές, εξοπλισμό και τεχνολογικές λύσεις για τη βιομηχανία αναδεικνύουν την τάση εκσυγχρονισμού της ελληνικής μεταποίησης.
Ο τομέας της πληροφορικής είναι ιδιαίτερα κρίσιμος με συμμετοχή 49 επιχειρήσεων. καθώς συνδέεται με την ψηφιοποίηση της οικονομίας και τη δημιουργία νέων λύσεων λογισμικού, συστημάτων και τεχνολογιών αιχμής. Η συμμετοχή του αποτυπώνει την ανάπτυξη του κλάδου της τεχνολογίας και τις αυξανόμενες επενδύσεις σε R&D (έρευνα και ανάπτυξη). Αν και μικρότερος σε μέγεθος σε σχέση με τους άλλους τομείς, ο κλάδος της υποστηρικτικής αγροτικής παραγωγής με 23 επιχειρήσεις αφορά υποστηρικτικές τεχνολογίες και λύσεις για τη γεωργική παραγωγή, όπως μηχανήματα, αγροτεχνολογία και καινοτομίες για βελτίωση της αγροτικής απόδοσης.
Η κυριαρχία αυτών των τομέων δείχνει ακόμη ότι το ελληνικό οικοσύστημα καινοτομίας αναπτύσσεται σε στρατηγικούς άξονες που μπορούν να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα της χώρας διεθνώς.
Συνέργειες και ενίσχυση καινοτομίας στα θετικά
Στην ποιοτική του διάσταση, το πρόγραμμα κατέγραψε σημαντικά επιτεύγματα μεταξύ των οποίων είναι η εμβάθυνση της διασύνδεσης ερευνητικής και επιχειρηματικής κοινότητας, δημιουργώντας γέφυρες συνεργασίας που μέχρι πρότινος ήταν ανύπαρκτες ή αδύναμες, η ενίσχυση πόρων για εφαρμοσμένη έρευνα, με αύξηση του ανθρώπινου δυναμικού και των υποδομών, η χαρτογράφηση και μεθοδολογική πρόοδος σε τομείς όπως η αξιοποίηση πρώτων υλών και αποβλήτων, αναβαθμίζοντας τη θέση της Ελλάδας στον τομέα της κυκλικής οικονομίας, η ανάπτυξη νέων προϊόντων και εισαγωγή τους στην αγορά, στηρίζοντας την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής βιομηχανίας, καθώς και η συσσώρευση εμπειρίας που επιτρέπει σήμερα τη διαμόρφωση διεκδικητικής ατζέντας για καλύτερη διακυβέρνηση και στοχευμένη χρηματοδότηση της εφαρμοσμένης έρευνας.
Οι παθογένειες του προγράμματος
Παρά τις θετικές εξελίξεις, η ανάλυση του ΣΒΕ εντόπισε σοβαρές αδυναμίες που περιόρισαν τη δυναμική του προγράμματος. Ειδικότερα, εστιάζει στην επιδότηση και στο γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις, οι επιχειρήσεις και τα ερευνητικά ιδρύματα φάνηκαν περισσότερο προσηλωμένα στην εξασφάλιση κονδυλίων παρά στην παραγωγή καινοτομίας. Υπάρχει έλλειψη στρατηγικής συνέχειας καθώς η απουσία σταθερής και προβλέψιμης ροής χρηματοδότησης μεταξύ προγραμματικών φάσεων διέκοψε πολλά υποσχόμενα έργα.
Παράλληλα, ανεπαρκής κρίνεται η διερεύνηση βιώσιμων συνεργειών, ακόμη και όπου υπήρχαν θετικά αποτελέσματα, δεν υπήρξε αξιοποίηση εργαλείων όπως οι φοροαπαλλαγές για R&D ώστε να διασφαλιστεί η συνέχεια. Αναφορά γίνεται και στα χρονικά κενά στις προκηρύξεις. Όπως επισημαίνει ο ΣΒΕ, οι ασυνέχειες αποθάρρυναν τις επιχειρήσεις να επενδύσουν μακροπρόθεσμα στην έρευνα και καινοτομία.
Από την ποσότητα στην ποιότητα
Για να μετουσιωθεί το «Ερευνώ-Καινοτομώ» σε ένα πραγματικά στρατηγικό εργαλείο για την ελληνική οικονομία, απαιτούνται συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις. Η ανάλυση του ΣΒΕ προτείνει την αυστηρότερη αξιολόγηση για την αποφυγή της επιδότησης χαμηλής ποιότητας ή παρασιτικών έργων, με αυστηρά κριτήρια και διαφανείς διαδικασίες, τη θεσμοθέτηση διαρκούς ανοιχτής πρόσκλησης (open call) με ετήσιο προϋπολογισμό και έργα ύψους €500.000–€1.000.000 για διαρκή ροή νέων συνεργασιών, τη χρηματοδότηση στο δεκαπλάσιο για το κορυφαίο 10% των έργων, ώστε να επιταχυνθεί η εμπορική ωρίμανση και η τεχνολογική ετοιμότητα, όπως και σαφή χρονοδιαγράμματα και δυνατότητα προσαρμογών στην εκτέλεση των έργων για την αντιμετώπιση αλλαγών και κρίσεων.
Το πρόγραμμα «Ερευνώ-Καινοτομώ» άφησε ισχυρό αποτύπωμα στο ελληνικό οικοσύστημα καινοτομίας, επιτυγχάνοντας κρίσιμες συνέργειες μεταξύ της ερευνητικής και της επιχειρηματικής κοινότητας. Ωστόσο, η περιορισμένη εστίαση στην καινοτομία, τα κενά στη συνέχεια και η απουσία στρατηγικής προσανατολισμένης στην ποιότητα, ανέδειξαν τα όρια του προγράμματος. Η επόμενη φάση του «Ερευνώ-Καινοτομώ» πρέπει να χτίσει πάνω στα επιτεύγματα και να θεραπεύσει τις παθογένειες, καθιστώντας την καινοτομία μοχλό βιώσιμης ανάπτυξης για την Ελλάδα.
