Η Θεσσαλονίκη αγνοεί τι συνέβη στον εβραϊκό οικισμό Κάμπελ (περιοχή Βότση Καλαμαριάς) τις τελευταίες ημέρες του Ιουνίου 1931. Το ότι κάποιοι φιλίστορες έχουν ασχοληθεί με αυτό το θλιβερό γεγονός δεν αναιρεί τη μεγάλη, την κεντρική εικόνα. Η πόλη δεν ξέρει και όσοι γνωρίζουν, ελάχιστο χώρο βρίσκουν στον δημόσιο λόγο. Ας δούμε λοιπόν, συνoπτικά, τι έγινε στη Θεσσαλονίκη το ταραγμένο 1931.
Κάτι που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι ο κύριος συλλογικός φορέας του αντισημιτισμού εκείνη την περίοδο ήταν οι βενιζελικοί, το κόμμα Φιλελευθέρων. Θεωρούσαν την ψήφο των Εβραίων της Θεσσαλονίκης καθοριστική στην εκλογική τους ήττα του 1920 και τους κατηγορούσαν ότι δεν ήθελαν να αποδεχθούν τη νέα πραγματικότητα της ενσωμάτωσης της Θεσσαλονίκης στον εθνικό κορμό. Ηγετικά στελέχη του κόμματος Φιλελευθέρων υποκινούσαν αντισημιτικές εκδηλώσεις, ενώ ο Στυλιανός Γονατάς, γενικός διοικητής Μακεδονίας και ο Λεωνίδας Ιασωνίδης βουλευτής των Φιλελευθέρων με ισχυρούς δεσμούς με το ποντιακό--προσφυγικό στοιχείο, αγκάλιασαν από την πρώτη στιγμή τη φασιστική οργάνωση ΕΕΕ (Εθνική Ένωσις Ελλάς). Μάλιστα, αμφότεροι παρέστησαν στα εγκαίνια της οργάνωσης στη Θεσσαλονίκη, όπου και ήταν ιδιαίτερα ισχυρή. Το αρκτικόλεξο της οργάνωσης στην αργκό σήμαινε «Έλληνες Εξοντώσατε Εβραίους».
Παράλληλα, η φασιστική οργάνωση που την αποτελούσαν, ως επί το πλείστον, πρόσφυγες και απόστρατοι είχε και δράση αντικομμουνιστική. Στο επικοινωνιακό επίπεδο σημαντικό ρόλο στο αντισημιτικό κλίμα είχε η βενιζελική εφημερίδα «Μακεδονία» η οποία με τον διευθυντή της Νίκο Φαρδή και τους εμπρηστικούς τίτλους της υποκινούσε επεισόδια κατά των Εβραίων και των περιουσιών τους.
Μέσα σε αυτό το κλίμα ήρθε κι έδεσε ένα γεγονός καθ΄ολοκληρία ψευδές το οποίο όμως δυναμίτισε το κλίμα στην πόλη μας. Τι συνέβη; Μεταξύ 27 και 31 Αυγούστου 1930 διεξήχθησαν στη Σόφια αθλητικές εκδηλώσεις εβραϊκών συλλόγων. Όπως ήταν φυσικό συμμετείχε και ο εκπρόσωπος της Μακαμπή Θεσσαλονίκης. Στις 31 Αυγούστου, στην τελετή λήξης, κυκλοφόρησε μέσω της εφημερίδας «Μακεδονία» η είδηση πως ο αρχιραβίνος στη συναγωγή της Σόφιας κάλεσε τους Εβραίους να απελευθερώσουν την Παλαιστίνη όπως ακριβώς κάνουν και οι Μακεδόνες για την πατρίδα τους. Στη Θεσσαλονίκη οι αντιδράσεις ήταν μεγάλες, ενώ ματαίως η ισραηλιτική κοινότητα διέψευδε το γεγονός. Η ΕΕΕ και λοιπές εθνικιστικές οργανώσεις ζήτησαν από τον Στ. Γονατά να διαλύσει την Μακαμπή διότι δρούσε αντεθνικά.
Το αντισημιτικό κλίμα τους επόμενους μήνες έχασε την έντασή του, χωρίς βεβαίως να λείψουν οι αναγραφές συνθημάτων έξω από καταστήματα Εβραίων και τα μεμονωμένα επεισόδια. Νέοι Ισραηλίτες είχαν συγκροτήσει ομάδες αυτοάμυνας και αντιμετώπιζαν τις επιθέσεις των φασιστικών και εθνικιστικών οργανώσεων, συνεπικουρούμενοι και από εργάτες του ΚΚΕ και κυρίως από τους Αρχειομαρξιστές. Η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο όταν η Μακαμπή, μετά από ένα χρόνο, εγκαινίασε το νέο αθλητικό της κέντρο. Τότε ακριβώς όλες οι αντισημιτικές οργανώσεις δημιούργησαν μέτωπο, κάτι που αναπόφευκτα θα οδηγούσε σε αυτό που τελικά συνέβη.
Στις 23 Ιουνίου 1931 η «Εθνική Παμφοιτητική Ένωσις» κάλεσε τους Έλληνες της Θεσσαλονίκης να απομονώσουν οικονομικά και κοινωνικά την Ισραηλιτική κοινότητα. Το κλίμα μύριζε μπαρούτι και μετά από δύο μέρες οι εκπρόσωποι της κοινότητας ζήτησαν από τον Στ. Γονατά πρόσθετα μέτρα ασφαλείας. Αυτή η κατάσταση ανησύχησε τον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο ο οποίος καταδίκασε τα αντισημιτικά έκτροπα. Τα γεγονότα έβαιναν προς την κορύφωσή τους όταν, στις 28 Ιουνίου, ομάδες εθνικιστών και στρατιωτικών αποπειράθηκαν να πυρπολήσουν τον εβραϊκό συνοικισμό «6», όμως αποκρούστηκαν από τις ένοπλες ομάδες αυτοάμυνας. Την άλλη μέρα, στις 29 Ιουνίου 1931 έγινε γενική επίθεση σε όλους τους εβραϊκούς συνοικισμούς.
Στον συνοικισμό Κάμπελ πάνω από 200 άτομα ξεκίνησαν την επίθεση και στην πορεία ο αριθμός ξεπέρασε τους 2000, κάηκαν σπίτια, κτυπήθηκαν άνθρωποι και υπήρξαν και δύο νεκροί. Η χωροφυλακή άργησε να παρέμβει και τα πολύ χειρότερα αποφεύχθηκαν χάρη στην ένοπλη άμυνα των Ισραηλιτών. Την ίδια ώρα στην Κάτω Τούμπα επίθεση δέχθηκε και ο οικισμός 151. Εδώ η αντίσταση των Ισραηλιτών ήταν πιο αποφασιστική και οι συγκρούσεις ήταν πλέον σώμα με σώμα. Τελικά και εδώ η χωροφυλακή, μετά από ώρα, κατέστειλε τις ταραχές.
Η κατάσταση αυτή απασχόλησε και το κοινοβούλιο, όπου ο Λεωνίδας Ιασωνίδης υπερασπίστηκε τα εθνικιστικά και προσφυγικά στοιχεία που πρωτοστάτησαν στα αιματηρά επεισόδια, ενώ ο Βενιζέλος όπως ήταν φυσικό τα καταδίκασε. Στη δίκη που έγινε τον Απρίλιο του 1932 στη Βέροια, άπαντες οι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν.
Μέσα σε μια διετία πάνω από 10.000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης μετεγκαταστάθηκαν στην Παλαιστίνη και περίπου 5000 στη Γαλλία.
Αν υπάρχει σύνδεση, έστω υπόγεια και υφέρπουσα, μεταξύ αυτού του πογκρόμ και της σιωπηρής αποδοχής της Τελικής Λύσης του 1943 ή αν αυτή η σύνδεση αποτελεί μια αυθαίρετη κατασκευή, είναι κάτι που εναπόκειται στη σχέση μας με την Ιστορία και κυρίως με την πόλη μας.
