«Η Ελλάδα χρειάζεται νέο παραγωγικό μοντέλο, επενδύσεις σε καινοτομία και ανθεκτική περιφερειακή ανάπτυξη. Η ανάπτυξη δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στον τουρισμό και τη δημοσιονομική πειθαρχία».
-Γιάννης Στουρνάρας, Διοικητής ΤτΕ
Δέκα χρόνια πριν, η ελληνική οικονομία βρισκόταν σε μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της. Η χώρα αντιμετώπιζε τον πραγματικό κίνδυνο άτακτης χρεοκοπίας, με τους δημοσιονομικούς δείκτες να εκτροχιάζονται, την αξιοπιστία της να καταρρέει στις διεθνείς αγορές και την κοινωνία να πλήττεται από διαδοχικά κύματα λιτότητας. Σήμερα, μια δεκαετία μετά, η Ελλάδα παρουσιάζει μια αισθητά βελτιωμένη εικόνα. Όμως, όπως σε κάθε νόμισμα, έτσι και εδώ υπάρχει μια δεύτερη όψη που απαιτεί προσοχή.
Η Δημοσιονομική Εξυγίανση και η Αποκατάσταση της Αξιοπιστίας
Η σημερινή δημοσιονομική εικόνα της Ελλάδας είναι σαφώς βελτιωμένη. Η χώρα έχει καταφέρει να σταθεροποιήσει τα δημόσια οικονομικά της, με σημαντική μείωση των ελλειμμάτων και τάσεις επίτευξης πρωτογενών πλεονασμάτων. Οι δείκτες χρέους ως προς το ΑΕΠ μειώνονται σταδιακά, ενώ η συμμετοχή της χώρας στις αγορές ομολόγων γίνεται πλέον με ιστορικά χαμηλά επιτόκια.
Το κόστος δανεισμού έχει υποχωρήσει θεαματικά, υποδηλώνοντας την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των αγορών προς την ελληνική οικονομία. Τα ελληνικά ομόλογα αντιμετωπίζονται σήμερα περισσότερο ως ασφαλές επενδυτικό προϊόν και λιγότερο ως ριψοκίνδυνο χαρτοφυλάκιο. Η χώρα απέκτησε επενδυτική βαθμίδα από μεγάλους οίκους αξιολόγησης, γεγονός που επηρεάζει θετικά και το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους.
Οι επιδόσεις αυτές είναι απόρροια όχι μόνο της εφαρμογής αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής αλλά και μιας σειράς μεταρρυθμίσεων που, τουλάχιστον στο θεσμικό επίπεδο, έχουν βελτιώσει τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών.
Η Άλλη Όψη του Νομίσματος: Διαρθρωτικές Αδυναμίες και Χρονίζοντα Προβλήματα
Παρά τη δημοσιονομική πρόοδο, η ελληνική οικονομία συνεχίζει να παρουσιάζει σοβαρές διαρθρωτικές και θεσμικές αδυναμίες που την κρατούν πίσω σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η χαμηλή επίδοση στον τομέα της καινοτομίας. Σύμφωνα με πρόσφατες εκθέσεις ευρωπαϊκών και εγχώριων φορέων, η Ελλάδα παραμένει σταθερά κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. σε δείκτες όπως η ψηφιοποίηση, η έρευνα και ανάπτυξη (R&D) και οι επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες. Η εγχώρια επιχειρηματικότητα, με λίγες εξαιρέσεις, παραμένει προσανατολισμένη σε παραδοσιακούς τομείς, με περιορισμένη εξωστρέφεια και μικρή ικανότητα ενσωμάτωσης καινοτομίας.
Επιπλέον, η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού ως βασικού εξαγώγιμου τομέα δημιουργεί εγγενείς κινδύνους για την οικονομική ανθεκτικότητα της χώρας. Η πανδημία του COVID-19 ανέδειξε με τον πιο σκληρό τρόπο την ευαλωτότητα ενός μοντέλου που στηρίζεται κατά κύριο λόγο στον εποχιακό και εξωγενώς επηρεαζόμενο τουρισμό. Παρά τη δυναμική επάνοδο του κλάδου τα τελευταία χρόνια, η υπερ-εξάρτηση από τον τουρισμό και η σχετική αδυναμία άλλων εξαγώγιμων κλάδων -όπως η μεταποίηση, η βιομηχανία ή η αγροτεχνολογία- να αναπτυχθούν, παραμένει ένα μείζον διαρθρωτικό πρόβλημα.
Το εμπορικό έλλειμμα, άλλωστε, παραμένει υψηλό. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ότι η χώρα εξακολουθεί να εισάγει πολύ περισσότερα απ’ ό,τι εξάγει, γεγονός που περιορίζει τη διατηρήσιμη αναπτυξιακή της προοπτική και αυξάνει την εξάρτηση από εξωτερικούς πόρους.
Οι Τράπεζες και ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος: Καμπανάκι για τις Υστερήσεις
Οι διαπιστώσεις αυτές δεν προέρχονται μόνο από ανεξάρτητους οικονομικούς αναλυτές ή θεσμούς της Ε.Ε. Ήδη από το 2022, σε αλλεπάλληλες εκθέσεις και δημόσιες παρεμβάσεις του, ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, έχει επισημάνει με ιδιαίτερη έμφαση τις διαρθρωτικές καθυστερήσεις της ελληνικής οικονομίας.
Ο κ. Στουρνάρας τονίζει σταθερά πως, για να μπορέσει η χώρα να μεταβεί σε ένα νέο, βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, είναι αναγκαία μια ριζική αλλαγή παραδείγματος. Χρειάζεται ενίσχυση της παραγωγικής βάσης, διαφοροποίηση των τομέων εξαγωγικής δραστηριότητας και γενναία επένδυση σε ψηφιακές υποδομές και ανθρώπινο κεφάλαιο.
Σύμφωνα με τις Εκθέσεις Νομισματικής Πολιτικής της ΤτΕ, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί σε επιμέρους τομείς (όπως η ψηφιακή διακυβέρνηση ή οι επενδύσεις σε logistics), η χώρα εξακολουθεί να υστερεί σε κρίσιμους δείκτες διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας. Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας και στην απονομή δικαιοσύνης κινούνται με αργούς ρυθμούς, ενώ η γραφειοκρατία παραμένει ανασταλτικός παράγοντας για την επιχειρηματική δραστηριότητα.
Επιπλέον, οι τράπεζες επισημαίνουν με σαφήνεια τον κίνδυνο της λεγόμενης «ανάπτυξης δύο ταχυτήτων», όπου η Αθήνα και λίγες αστικές περιοχές συγκεντρώνουν τις επενδύσεις και την οικονομική δραστηριότητα, την ώρα που η περιφέρεια παραμένει στάσιμη.
Η Πρόκληση της Σταθερής και Περιεκτικής Ανάπτυξης
Η ελληνική οικονομία δεν μπορεί να στηρίζεται επ’ αόριστον στη χαμηλή χρηματοδότηση του χρέους και στα συγκυριακά πλεονεκτήματα. Η βιωσιμότητα της ανάπτυξης απαιτεί τη θωράκιση του παραγωγικού ιστού, την καλλιέργεια κουλτούρας καινοτομίας και την επένδυση στην παιδεία, την έρευνα και την επιχειρηματική εξωστρέφεια.
Η παρούσα κυβέρνηση έχει προωθήσει μια σειρά από σημαντικές πρωτοβουλίες: από την επιτάχυνση των ψηφιακών μεταρρυθμίσεων και την προσέλκυση στρατηγικών επενδύσεων, μέχρι την προσπάθεια για αναβάθμιση του ενεργειακού και υποδομικού αποθέματος της χώρας. Ωστόσο, τα θετικά αυτά βήματα δεν αρκούν από μόνα τους, αν δεν συνοδευτούν από μια μακροπρόθεσμη στρατηγική παραγωγικού μετασχηματισμού.
Συμπεράσματα
Η Ελλάδα του 2025 είναι σαφώς καλύτερη από την Ελλάδα του 2015. Η αποκατάσταση της δημοσιονομικής τάξης και της αξιοπιστίας στις αγορές αποτελεί ένα μεγάλο επίτευγμα. Όμως, η πλήρης ανάκαμψη δεν μπορεί να μετρηθεί μόνο σε ποσοστά ελλείμματος ή επιτόκια δανεισμού. Το πραγματικό στοίχημα βρίσκεται στο αν η χώρα θα καταφέρει να ενσωματώσει τις αναγκαίες θεσμικές, τεχνολογικές και διαρθρωτικές αλλαγές που θα την καταστήσουν σύγχρονη, ανταγωνιστική και ανθεκτική στις προκλήσεις του μέλλοντος.
Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος: «Η πρόοδος δεν είναι μόνο αριθμοί. Είναι και το πόσο έτοιμη είναι μια χώρα να ανταγωνιστεί σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχύτατα».
Ο κ. Σταύρος Γκουγκουλούδης είναι δικηγόρος
